Obecnie przyjmuje się, że żywienie jest jednym z najważniejszych czynników środowiskowych, wpływających na zdrowie człowieka, a nieprawidłowe żywienie może pociągać za sobą szereg poważnych konsekwencji zdrowotnych.
Odpowiednia dieta jest ważna na każdym etapie życia, ale wyjątkowe znaczenie ma w przypadku ciężarnych i planujących ciążę. Ciąża jest stanem szczególnego zapotrzebowania na składniki odżywcze. W jej trakcie wzrasta niezbędna liczba przyswajanych składników budulcowych, energetycznych, witamin i mikroelementów, koniecznych dla rozwoju płodu. Zmiany hormonalne zachodzące w organizmie ciężarnej ograniczają wchłanianie niektórych substancji, przez co trudne staje się pokrycie dziennego zapotrzebowania. Odpowiednia podaż niektórych z nich będzie ważna przed ciążą i na jej początku, dlatego warto zwrócić na nie uwagę w kontekście planowania poczęcia.
Eksperci PTGP zapewniają, że odpowiednia podaż witamin, makro i mikroelementów ma pozytywny wpływ na rozwój płodu i zdrowie matki [1].
Obowiązujące rekomendacje PTGP pochodzą z 2014 r. i wskazują na konieczność suplementacji kwasu foliowego, jodu, witaminy D3, wielonienasyconych kwasów tłuszczowych i żelaza w okresie ciąży oraz konieczność suplementacji kwasu foliowego, jodu i witaminy D3 u kobiet planujących ciążę [1].
POLECAMY
Kwas foliowy – planowanie ciąży i ciąża
Kwas foliowy ma wpływ na procesy krwiotwórcze, a także jest ważnym koenzymem metabolizmu kwasów nukleinowych. W stanach niedoboru wynikających z braku podaży w diecie, po ok. 4 miesiącach dochodzi do wyczerpania jego zapasów w organizmie. Niedobór kwasu foliowego może prowadzić do otwartych wad cewy nerwowej płodu a u ciężarnej niedokrwistość megaloblastyczną dlatego rekomenduje się jego suplementację w dawce minimum 0,4 mg na co najmniej 6 tygodni przed planowaną koncepcją, aż do zakończenia procesu organogenezy Kobietom, które wcześniej przyjmowały leki przeciwpadaczkowe, antykoncepcję hormonalną, a także kobietom palącym, otyłym, z klinicznie potwierdzoną hiperhomocysteinemią lub niedokrwistością megaloblastyczną powinna być proponowana wyższa dawka kwasu foliowego – do 5 mg [1].
Około 30–40% populacji europejskiej ma mutację genu MTHFR – bloku enzymatycznego polegającego na obniżonej aktywności reduktazy metylenotetrahydrofolianowej, co upośledza metabolizowanie kwasu foliowego do jego aktywnej formy. Przy wyborze odpowiedniego preparatu warto wziąć pod uwagę podwójną postać folianów, tj. kwas foliowy, w ilości zgodnej z rekomendacjami, i jego aktywną, łatwo przyswajalną formę – L-metylofolian wapnia. W warunkach fizjologicznych większość homocysteiny ulega przekształceniu do aminokwasów – metioniny i cysteiny, a substratem dla tych reakcji jest kwas foliowy, który oddaje grupę metylenową do metylotransferazy (enzymu odpowiedzialnego za metyzację homocysteiny). Zaburzenia bloku enzymatycznego prowadzą do nagromadzenia homocysteiny w osoczu. U kobiet w okresie prekoncepcyjnym lub ciężarnych z podwyższonym poziomem homocysteiny istnieje większe prawdopodobieństwo wystąpienia takich nieprawidłowości jak poronienia lub porody przedwczesne, ciąże pozamaciczne, urodzenia martwych płodów, gestozy, wrodzone wady serca i zespół Downa [2].
Podwyższony poziom homocysteiny można zniwelować, podając witaminy uczestniczące w szlaku jej przemian, tj. witaminy B6, B12 i kwas foliowy [3].
Planowanie ciąży – kwas foliowy to za mało
W obniżeniu poziomu homocysteiny pomocna jest też cholina, która jest alternatywnym dla folianów donorem reszt metylowych. Uczestniczy w ochronie i naprawie DNA oraz prawidłowym zamykaniu cewy nerwowej poprzez optymalną metylację DNA zarodka. Cholina pełni wiele istotnych funkcji metabolicznych w organizmie dorosłego człowieka, jednak okres życia płodowego oraz noworodkowy są najistotniejsze pod względem zapotrzebowania na ten składnik. Szczególnie jego wpływ na formowanie cewy nerwowej oraz rozwój mózgu i pamięć sugerują, że suplementacja choliny w wysokich dawkach powinna być nieodzownym elementem prawidłowej opieki prenatalnej.
Najczęściej stosowaną formą choliny w suplementach diety w postaci tabletek jest, ze względu na swoją umiarkowaną higroskopijność oraz dobrą stabilność, dwuwinian choliny.
W przypadku suplementacji choliny, niezwykle istotna jest informacja na temat jej pochodzenia. Zgodnie z Farmakopeą Europejską kwas winowy, stosowany do wytwarzania dwuwinianu choliny, to substancja pochodzenia naturalnego w formie L(+) prawoskrętnej z procesu ekstrakcji winogron [4].
Jednakże od jakiegoś czasu na świecie, dostępne są kwas winowy i dwuwinian choliny pochodzenia syntetycznego, które mogą występować w postaciach o różnych izomerach: (L+)prawoskrętnej i (D-) lewoskrętnej. I chociaż kwas winowy i dwuwinian choliny pochodzenia syntetycznego nie są dopuszczone do stosowania w suplementach diety w Europie, właściwie tylko stosowanie choliny pochodzenia naturalnego, (L+) prawoskrętnej, z odpowiednim oznaczeniem producenta daje nam pewność, że stosujemy jej bezpieczną, zgodną z Farmakopeą Europejską formę.
Jod – planowanie ciąży i ciąża
W pierwszym trymestrze zwiększa się zapotrzebowanie na jod, co jest związane ze wzrostem aktywności dejodynaz i powinno wynosić 200 µg na dobę. Niedobór tego pierwiastka powoduje wzrost ryzyka porodów przedwczesnych, poronień, głuchoty i niedorozwoju umysłowego u dzieci. Suplementacja powinna być kontynuowana w czasie laktacji, gdyż ilość przyjmowanego przez karmiącą jodu decyduje o ilości jodu w pokarmie [1].
Witamina D – planowanie ciąży i ciąża
Witamina D zapewnia prawidłową gęstość mineralną kości, odpowiada za regulację gospodarki wapniowo-fosforanowej, a także odgrywa rolę w różnicowaniu komórek układu krwiotwórczego i moduluje funkcje układu immunologicznego. Niedobór witaminy D w naszej szerokości geograficznej może być spowodowany słabym nasłonecznieniem, które jest najbardziej efektywne w okresie od marca do września. Synteza tej witaminy dokonuje się przez skórę, podczas półgodzinnej ekspozycji na promienie słoneczne na dobę. Suplementacja witaminą D3 zmniejsza ryzyko wystąpienia vaginozy bakteryjnej, co ma związek z powikłaniami okresu ciąży [5].
PTGP rekomenduje stosowanie witaminy D3 w wysokości 2000 IU w okresie prekoncepcyjnym, ciąży i podczas karmienia piersią [1]. Podawanie witaminy D łącznie z tłuszczami zapewnia wysoką przyswajalność składników.
Żelazo – ciąża
Dzienne zapotrzebowanie na żelazo u ciężarnej wynosi 26–27 mg i jest to wartość o 8 mg wyższa niż dla kobiety niebędącej w ciąży. Podczas karmienia piersią zawartość żelaza w diecie powinna utrzymywać się na poziomie 20 mg. W grupie ryzyka wystąpienia niedokrwistości, znajdują się kobiety obficie miesiączkujące, ciężarne i karmiące piersią, a także będące na diecie wegańskiej i wegetariańskiej. W okresie prekoncepcyjnym suplementację żelaza zaleca się wyłącznie kobietom narażonym na niedobory tego mikroelementu. Wdrożenie żelaza w ciąży zaleca się natomiast wszystkim ciężarnym po 8. tygodniu ciąży, ze względu na ryzyko powstania wad rozwojowych przy spożywaniu wysokich dawek żelaza w pierwszych tygodniach ciąży [1].
Przy wyborze suplementacji żelaza należy zwrócić uwagę na biodostępność różnych form żelaza. Dobrym wyborem jest diglicynian żelaza II, który w porównaniu do preparatów z siarczanem żelaza wykazuje się większą skutecznością i lepszą tolerancją przez ciężarne [6].
Wielonienasycone kwasy tłuszczowe – ciąża
Wielonienasycone kwasy tłuszczowe (polyunsaturated fatty acids – PUFA) stanowią od 20–40% kwasów tłuszczowych zawartych w fosfolipidach układu nerwowego. Wchodzą w skład receptorowej części siatkówki, osłonek mielinowych i neurotransmiterów. Hamują procesy zapalne w blaszce miażdżycowej. Dla ciężarnych jednym z najważniejszych składników jest – kwas z rodziny omega-3 – DHA (kwas dokozaheksaenowy).
Wobec niskiego spożycia pokarmów bogatych DHA, tj. tłustych ryb morskich, owoców morza i alg morskich oraz ze względu na możliwości zanieczyszczenia ryb oraz alg dioksynami, metalami ciężkimi polichlorowanymi bifenylami (PCB) zawartymi w wodzie morskiej, rekomenduje się suplementację pochodzącym z bezpiecznych źródeł i kontrolowanym DHA w wysokości 600–1000 mg DHA na dobę [1].
Wysoko oczyszczony olej rybi technologią PureMax dostarcza niezbędnych w ciąży kwasów DHA, przy czym jest pozbawiony zanieczyszczeń takich jak dioksyny czy rtęć. Dodatkowym atutem jest zniwelowany nieprzyjemny zapach i smak charakterystyczny dla omega-3 pozyskiwanych z oleju rybiego, co może być pomocne dla ciężarnych zmagających się z nudnościami.
Kolejnym ważnym parametrem jest postać chemiczna w jakiej olej występuje w danym preparacie. Kwas DHA w postaci re-estryfikowanych trójglicerydów [rTG] ma zwiększoną biodostępność w porównaniu z DHA występującym w naturalnym oleju rybim oraz ponad dwukrotnie wyższą biodostępność niż z powszechnie stosowanych estrów etylowych [7].
Dostępność preparatów
Na rynku istnieje szeroka gama preparatów przeznaczonych zarówno dla kobiet planujących ciążę jak i dla ciężarnych. Różnią się między sobą składem, a także jakością i biodostępnością poszczególnych składników i standardami wytwarzania.
Procesy wytwarzania suplementów diety regulują normy ISO. Odpowiednie normy ISO muszą obowiązkowo spełniać, podczas procesu wytwarzania, wszyscy wytwórcy suplementów diety na rynek europejski.
Z szerokiej gamy dostępnych preparatów warto wybierać te których wytwórcy dodatkowo dobrowolnie spełniają standardy GMP (Good Manufacturing Practice), które są obowiązkowymi normami dla wytwórców leków (produktów leczniczych).
Certyfikat GMP dla leków jest wydawany przez inspekcję farmaceutyczną i jest on wynikiem przeprowadzania regularnych inspekcji. Producent suplementu diety, może ubiegać się o taką certyfikację dobrowolnie, potwierdzając tym samym, że spełnia wymagania stawiane lekom w procesie produkcji. Suplementy diety produkowany zgodnie z normami GMP są, tak jak leki, weryfikowane między innymi pod względem zawartości substancji czynnych, alergenów i czystości mikrobiologicznej.
Piśmiennictwo
- Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego w zakresie stosowania witamin i mikroelementów u kobiet planujących ciążę, ciężarnych i karmiących, Ginekol Pol. 2014, 85, 395-399.
- Varela-Moreiras G., Murphy M. M., Scott J. M.: Cobalamin, folic acid and homocysteine. Nutr. Rev. 2009; 67: s. 69–72.
- Homocysteine Lowering Trialists’ Collaboration. Dose-dependent effects of folic acid on blood concentrations of homocysteine.: a meta-analysis of the randomized trials. Am. J. Clin. Nutr., 2005; 82: s. 806–812.
- European Pharmacopoeia 9th Edition 2017
- Grundmann M., von Versen-Hoynck F.: Vitamin D-roles in women’s reproductive health. Reprod Biol Endocrinol. 2011; 9: s. 146.
- Szarfarc S.C., De cassana L.M., Fujimori E., Guerra-Shinohara E.M., De Oliveira I.M., Relative effectiveness of iron bis-glycinate chelate (Ferrochel) and ferrous sulfate in the control of iron deficiency in pregnant women. Arch Latinoam Nutr. 2001;51 (1 Suppl 1):42-7
- Dyerberg J., Madsen P., Moller J.M., i wsp. Bioavability of marine 3-n fatty acid formulations. Prostaglandins Leuktr Essent Fatty Acids. 2010, 83: 137-41