Aktywność fizyczna kobiet ciężarnych

Physical activity of pregnant women

Otwarty dostęp Wiedza praktyczna

Aktywność ruchowa jest niezbędna dla prawidłowego wzrostu, rozwoju oraz utrzymania fizjologicznych funkcji komórek i tkanek. Znaczna część kobiet od momentu zajścia w ciążę ogranicza swoją aktywność fizyczną, tym samym obniżając własną sprawność fizyczną. Celem artykułu było sprawdzenie poziomu aktywności ruchowej kobiet przed ciążą w porównaniu do aktywności uprawianej w trakcie ciąży. Do badania włączono 176 kobiet ciężarnych w średnim wieku 30 lat (SD ±5,08). 56% (n = 98) kobiet biorących udział w badaniu podejmowało przed ciążą aktywność fizyczną oraz uprawiało sport, natomiast w trakcie ciąży 30% respondentek (n = 53). Respondentki podejmowały aktywność w ciąży średnio dwa razy w tygodniu, a średni czas treningu wynosił 34 minuty (SD ±8,27). Najczęściej wybieraną aktywnością podczas ciąży było chodzenie (n = 20) – 37%. Kobiety z większym BMI uzyskiwały mniej punktów w domenie kontrola wagi wg skali BES. Kobiety uprawiające aktywność fizyczną podczas ciąży lepiej oceniały swoją kondycję fizyczną w skali BES.

W obecnych czasach aktywność fizyczna stanowi nieodłączny element zdrowego stylu życia. Regularne uprawianie aktywności fizycznej wpływa na poprawę samopoczucia i sprawności fizycznej, zwiększenie atrakcyjności oraz samoakceptacji, z kolei zmniejszona ruchliwość stanowi jeden z głównych czynników predysponujących do rozwoju wielu chorób cywilizacyjnych [1, 2]. Aktywność fizyczna określana jest jako wszelkie zajęcia, czynności, które są związane z ruchem i wysiłkiem fizycznym, podczas których oddech i praca serca przyspieszają, dając w ten sposób odczucie ciepła oraz wzmożoną potliwość [3]. Inna definicja aktywności fizycznej podaje, że jest to ruch ciała spowodowany przez skurcz mięśni szkieletowych, który wymaga wydatku energetycznego. W skład aktywności ruchowej wchodzi spędzanie czasu wolnego, uprawianie sportu, jak również wykonywanie zawodu [3, 4].

POLECAMY

Aktywność fizyczna jest też rozumiana jako forma czynnego wypoczynku w postaci ćwiczeń, zabaw czy dyscyplin sportowych podejmowanych dla rekreacji, przyjemności, zdrowia, zdobywania pewnych umiejętności oraz poprawy zdolności motorycznych [3].

Royal College of Obstetricians and Gynaecologists wnioskuje, że wysiłek fizyczny w ciąży skraca czas trwania porodu oraz zmniejsza ilość komplikacji okołoporodowych. Dodatkowo aktywność fizyczna stanowi skuteczny czynnik zapobiegający uczuciom zmęczenia, osłabienia organizmu kobiety czy stanom depresyjnym wywołanym zmianami hormonalnymi w czasie ciąży. 

Ciąża to niezwykle istotny okres w życiu każdej kobiety, jednak często wiąże się on nie tylko z pozytywnymi emocjami, ale również z negatywnymi odczuciami, takim jak stres, lęk czy obniżony nastrój. Kobiety najczęściej obawiają się samego porodu oraz różnych medycznych komplikacji w przebiegu ciąży. Bardzo często nieprzyjemne doświadczenia na początku ciąży, takie jak nudności, zmęczenie czy silne uczucie lęku, powodują, że ciężarne rezygnują z jakiejkolwiek aktywności fizycznej. Zachowania zdrowotne ciężarnych kobiet warunkują optymalny przebieg ciąży i zdrowie przyszłej matki. Do czynników mających pozytywny wpływ na organizm kobiet ciężarnych można zaliczyć: prawidłowy sposób odżywiania się, regularną aktywność fizyczną oraz higienę psychiczną [5, 6]. Z licznych badań wywnioskować można, że aktywność fizyczna ciężarnych wpływa pozytywnie na zdrowie nie tylko mamy, ale również dziecka. Jest przede wszystkim silnym czynnikiem profilaktycznym w chorobach krążenia, cukrzycy ciążowej i w korzystny sposób wpływa na samopoczucie przyszłych mam poprzez np. obniżenie poziomu lęku. Przyczynia się także do obniżenia częstotliwości występowania depresji poporodowej, dlatego niezwykle ważna jest edukacja kobiet będących w ciąży [7].

Korzyści wynikających z aktywności ruchowej w ciąży jest bardzo wiele, m.in. to dzięki regularnym ćwiczeniom kobieta wzmacnia swoje ciało, a prawidłowo dobrana aktywność fizyczna może wpływać na wzrost kontroli nad bólem w trakcie porodu [8].

Dodatkowo aktywne kobiety są mniej narażone na stres, niepokój czy zmęczenie związane z porodem, a także szybciej wracają do formy. Royal College of Obstetricians and Gynaecologists wnioskuje, że wysiłek fizyczny w ciąży skraca czas trwania porodu oraz zmniejsza ilość komplikacji okołoporodowych [9]. Dodatkowo aktywność fizyczna stanowi skuteczny czynnik zapobiegający uczuciom zmęczenia, osłabienia organizmu kobiety czy stanom depresyjnym wywołanym zmianami hormonalnymi w czasie ciąży [10]. Uczestniczenie w zajęciach ruchowych wpływa na poprawę obrazu własnego ciała oraz zwiększenie poczucia swojej wartości [8].

Dowiedziono także, że płody matek aktywnych podczas ciąży posiadają lepszą tolerancję na czynniki stresogenne występujące przed porodem i podczas porodu, co przyczynia się do zmniejszenia ryzyka zagrożenia dla dziecka. Płody te są bardziej żywotne, posiadają mniej tkanki tłuszczowej i wykazują lepszy rozwój psychomotoryczny [2]. 

Cel

Celem artykułu było sprawdzenie poziomu aktywności fizycznej kobiet przed zajściem w ciążę w porównaniu do aktywności uprawianej w trakcie ciąży oraz poczucia atrakcyjności, akceptacji własnego ciała i kondycji fizycznej mierzonej przez skalę oceny ciała Body Esteem Scale (BES). Dokonano także analizy dotyczącej najczęstszych form aktywności fizycznej oraz ich częstotliwości.

Materiał i metody

Badaniem sondażowym objęto grupę 254 kobiet ciężarnych uczęszczających do szkół rodzenia w województwie śląskim w okresie od stycznia 2018 r. do lutego 2019 r. Kryteria włączenia do badania stanowiły: wiek ciążowy powyżej 14. tygodnia ciąży oraz zgoda respondentek na uczestnictwo w badaniu. Kryteriami wyłączenia z badania były: brak zgody na przeprowadzenie badania, niepoprawnie wypełniony arkusz ankiety, wiek ciążowy poniżej 14. tygodnia ciąży, obciążony wywiad położniczy, w tym wady płodu, cukrzyca ciążowa, nadciśnienie ciążowe, stan przedrzucawkowy, zagrażający poród przedwczesny w obecnej ciąży.

Do badania ostatecznie włączono 176 pacjentek w wieku 30 lat (SD ±5,08). Średnie BMI ciężarnych kobiet wynosiło 25 kg/m2 (SD ±4,90). Średni wiek ciążowy kobiet biorących udział w badaniu wynosił 24 tygodnie (SD ±9,34) – tabela 1. Ponad 60% ankietowanych kobiet zamieszkiwało średnie lub większe miasta.

Tab. 1. Dane antropometryczne

Zmienna Średnia Minimum Maksimum  SD
Wiek 30,32 18 42 5,08
BMI 25,89 16 47 4,90
Hbd 24,63 14 41 9,34

Badanie zostało przeprowadzone przy użyciu metody sondażu diagnostycznego, do którego wykorzystano niżej wymienione narzędzia badawcze:

  • autorski kwestionariusz składający się z 22 pytań podzielonych na dwie części – pierwszą część stanowiło dziewięć pytań dotyczących danych socjodemograficznych pacjentek (m.in. wzrostu, wieku, masy ciała, stopnia wykształcenia oraz miejsca zamieszkania). Kolejne 13 pytań było związanych z wywiadem położniczym pacjentki oraz rodzajem aktywności fizycznej pacjentek przed zajściem w ciążę oraz w trakcie ciąży. Respondentki zapytano o rodzaj treningów, ich częstotliwość, długość oraz o konsultacje u fizjoterapeuty w trakcie ciąży;
  • Body Esteem Scale (BES) – będąca skalą oceny ciała. Jest to narzędzie pozwalające określić stosunek badanych do swojego ciała. Składa się z 35 itemów występujących w podskalach odpowiednio dobranych dla kobiet i mężczyzn. Podskale zawarte w kwestionariuszu dla kobiet analizują atrakcyjność seksualną, kontrolę wagi oraz kondycję fizyczną.
Rys. 1. Formy aktywności fizycznej uprawiane przez respondentki w trakcie ciąży
Rys. 2. Korelacja Pearsona pomiędzy BMI respondentek a sumą punktów uzyskanych w domenie kontrola wagi

W analizie statystycznej normalność rozkładów sprawdzono za pomocą testu Shapiro–Wilka. Do analizy danych ilościowych użyto metod statystyki opisowej. Zmienne ilościowe niepowiązane analizowano za pomocą testu T-Studenta. Wyniki opracowano za pomocą programu statystycznego Statistica 12 PL Software. Za kryterium wnioskowania statystycznego przyjęto poziom istotności p < 0,05.

Wyniki

56% (n = 98) kobiet biorących udział w badaniu podejmowało przed ciążą aktywność fizyczną oraz uprawiało sport. W trakcie ciąży aktywność fizyczną zadeklarowało 30% respondentek (n = 53). Kobiety objęte badaniem podejmowały aktywność fizyczną w ciąży średnio dwa razy w tygodniu. Średni czas podejmowanego przez respondentki treningu wynosił 34 minuty (SD ±8,27). Najczęściej wybieraną przez kobiety aktywnością fizyczną podczas ciąży było chodzenie (n = 20) – 37% kobiet uprawiało ten rodzaj aktywności (rys. 1). Poronienia we wcześniejszych ciążach zgłosiło 25% ankietowanych (n = 44). Występowały one znamiennie częściej u kobiet w przedziale wiekowym 30–42 lata niż 18–29 lat – odpowiednio 72,73% vs. 27,27%, p = 0,01. Kobiety, które poroniły, rzadziej podejmowały aktywność fizyczną w obecnej ciąży niż te, które nie poroniły – odpowiednio 11% vs. 89%, p = 0,01.

Ponadto częściej z konsultacji z fizjoterapeutą korzystały kobiety, które nie miały wcześniej poronienia – 92% vs. 8%, p = 0,03.

W analizie danych dotyczących skali oceny ciała (BES) zaobserwowano ujemną korelację pomiędzy wartością BMI pacjentek a sumą punktów uzyskanych w domenie kontrola wagi. Kobiety o większym BMI uzyskiwały mniej punktów w tej domenie. Korelacja Pearsona (p = 0,0001, r = −0,33) – rys. 2.

Kobiety uprawiające aktywność fizyczną podczas ciąży uzyskiwały w skali BES w domenie kondycja fizyczna większą liczbę punktów niż kobiety rezygnujące z aktywności podczas ciąży – odpowiednio 49,43 SD (±7,56) vs. 28,17 (±5,44), p = 0,02.

W domenie atrakcyjności skali BES kobiety uprawiające aktywność fizyczną podczas ciąży uzyskały średnio większą liczbę punktów niż kobiety niepodejmujące aktywności – 53,12 SD (±6,08) vs. 49,22 (±4,12), jednakże nie zaobserwowano istotnych statystycznie różnic p > 0,05.

Nie zaobserwowano różnic istotnych statystycznie pomiędzy poziomem wykształcenia respondentek a aktywnością fizyczną podczas ciąży.

Dyskusja

Na podstawie licznych badań można wysnuć wnioski, że aktywność fizyczna w ciąży jest czynnikiem prewencyjnym nie tylko w powstawaniu wielu chorób i patologii (otyłości, nadciśnienia ciążowego, stanu przedrzucawkowego), ale także w pojawianiu się zaburzeń poporodowych takich jak depresja, które są szczególnie niekorzystne w kształtowaniu się pozytywnych relacji pomiędzy matką a dzieckiem [11]. Niektóre jednostki chorobowe, np. dolegliwości bólowe odcinka lędźwiowego kręgosłupa w ciąży, mogą zredukować aktywność fizyczną u kobiet lub całkowicie uniemożliwić podjęcie ćwiczeń przez ciężarną. 

Lęk przed aktywnością fizyczną towarzyszący kobietom ciężarnym związany z bólem kręgosłupa skutkuje komplikacjami okołoporodowymi, wydłużeniem okresu porodu oraz częściej występującymi zaburzeniami depresyjnymi w połogu [12]. Według badania C.A. Walsh w przypadku ciężarnej z zagrażającym porodem przedwczesnym spoczynkowy tryb życia i całkowita rezygnacja z aktywności fizycznej mogą skutkować zaburzeniami sfery psychologicznej oraz mają wpływ na obniżoną masę urodzeniową noworodków [13]. W badaniu Shloim i wsp. zaobserwowano podobną korelację pomiędzy BMI pacjentek a poziomem atrakcyjności. Kobiety aktywne fizycznie o niższym BMI czują się atrakcyjniejsze [14]. 

Aktywność fizyczna w ciąży jest czynnikiem prewencyjnym nie tylko w powstawaniu wielu chorób i patologii (otyłości, nadciśnienia ciążowego, stanu przedrzucawkowego), ale także w pojawianiu się zaburzeń poporodowych takich jak depresja, które są szczególnie niekorzystne w kształtowaniu się pozytywnych relacji pomiędzy matką a dzieckiem

Ciąża jest szczególnym etapem w życiu przyszłej mamy, dlatego każda kobieta powinna mieć świadomość tego, że jej wybory i zachowania prozdrowotne oddziałują nie tylko na nią, ale przede wszystkim na rozwój dziecka.

Podsumowanie

Analiza przeprowadzonych badań wykazała, że liczba kobiet podejmujących aktywność przed ciążą była o mniej więcej 26% większa niż liczba kobiet podejmujących aktywność w trakcie ciąży.

Najwięcej kobiet  ciężarnych uprawiało aktywność ruchową dwa razy w tygodniu, a ich najczęstszą formą aktywności ruchowej był spacer. 

Kobiety, które w przeszłości poroniły, zdecydowanie rzadziej podejmowały aktywność fizyczną w obecnej ciąży niż te, które nie poroniły.

Kobiety wykazujące wyższe BMI uzyskiwały mniej punktów w domenie kontrola wagi wg skali BES.

Kobiety uprawiające aktywność fizyczną podczas ciąży lepiej oceniały swoją kondycję fizyczną w skali BES.

W analizie statystycznej nie wykazano zależności pomiędzy wykształceniem a aktywnością fizyczną podczas ciąży.

 

Piśmiennictwo:

  1. Torbè D., Torbè A., Kregiel K., Ćwiek D., Szych Z. Ocena wiedzy kobiet ciężarnych na temat aktywności fizycznej w ciąży. Nowa Medycyna 2014; 4: 149–155.
  2. Hamid-Sowińska A. Aktywność fizyczna w czasie ciąży. W: Fizjologia ciąży. 
  3. Bręborowicz G. (red.). PZWL, Warszawa 2012: t. 1, 203–217.
  4. Napierała M., Szark-Eckardt M., Żukowska H., Kuska M., Zukow W. Aktywność fizyczna w zdrowym stylu życia bydgoskich gimnazjalistów. Journal of Health Sciences 2014; 4 (11): 11–32.
  5. Currie S., Sinclair M., Murphy M.H., Madden E., Dunwoody L., Liddle D. Reducing the Decline in Physical Activity during Pregnancy: A Systematic Review of Behaviour Change Interventions. PLoS One 2013 June; 8 (6): 1–12.
  6. Kaiser L., Allen L.H. Position of the American Dietetic Association: nutrition and life style for a health pregnancy outcome. J Am Diet Assoc 2008; 108 (3): 553–561.
  7. Sjörgen B. Reasons for anxiety about childbirth in 100 pregnant women. J Psychosom Obstet Gynaecol 1997; 18: 266–272.
  8. Martini J., Knappe S., Beesdo-Baum K., Lieb R., Wittchen H.U. Anxiety disorders before birth and self-perceived distress Turing pregnancy: Associations with Maternal depression and obstetric, neonatal and early childhood outcomes. Early Human Develop 2010; 86: 305–310.
  9. Dudziak D., Guszkowska M. Poczucie kontroli na bólem porodowym u kobiet aktywnych i nieaktywnych ruchowo w czasie ciąży. Postępy Rehabilitacji 2013; 1: 23–29.
  10. Czech I., Fuchs P., Sikora J. Aktywność fizyczna w ciąży o fizjologicznym przebiegu. W: Zdrowie kobiety w perspektywie ginekologii, położnictwa i seksuologii. Skrzypulec-Plinta V., Drosdzol-Cop A. (red. naukowa). Wydawnictwo SUM, Katowice 2017: 317–327.
  11. Chitryniewicz-Rostek J., Kullis A., Kreska-Korus A. Wpływ aktywności fizycznej na stan psychofizyczny kobiet w ciąży. Rehabilitacja Medyczna 2015; 19 (1): 9–14.
  12. Melzer K., Schutz Y., Boulvain M., Kayser B. Physical Activity and Pregnancy Cardiovascular Adaptations, Recommendations and Pregnancy Outcomes. Sports Medicine 2010; 40: 493–507.
  13. Ebina A., Sawa R., Kondo Y., Tanaka S., Shirakata R. Influence of kinesio-
  14. phobia at late pregnancy on depression at 1 month after delivery among pregnant women with pregnancy-related lumbopelvic pain. WCPT Congress 2015 Physiotherapy 2015; 101 (Suppl. 1): 401–403.
  15. Walsh C.A. Maternal activity restriction to reduce preterm birth: Time to put this fallacy to bed. Australian and New Zealand Journal of Obstetrics and Gynaecology 2020; 412–417.
  16. Shloim N., Hetherington M.M., Rudolf M., Feltbower R.G. Relationship between body mass index and women’s body image, self-esteem and eating behaviours in pregnancy: A cross-cultural study. Journal of Health Psychology 2015; 20 (4): 413–426. 

Przypisy

    POZNAJ PUBLIKACJE Z NASZEJ KSIĘGARNI