Aktywność fizyczna kobiet ciężarnych
Physical activity of pregnant women

W obecnych czasach aktywność fizyczna stanowi nieodłączny element zdrowego stylu życia. Regularne uprawianie aktywności fizycznej wpływa na poprawę samopoczucia i sprawności fizycznej, zwiększenie atrakcyjności oraz samoakceptacji, z kolei zmniejszona ruchliwość stanowi jeden z głównych czynników predysponujących do rozwoju wielu chorób cywilizacyjnych [1, 2]. Aktywność fizyczna określana jest jako wszelkie zajęcia, czynności, które są związane z ruchem i wysiłkiem fizycznym, podczas których oddech i praca serca przyspieszają, dając w ten sposób odczucie ciepła oraz wzmożoną potliwość [3]. Inna definicja aktywności fizycznej podaje, że jest to ruch ciała spowodowany przez skurcz mięśni szkieletowych, który wymaga wydatku energetycznego. W skład aktywności ruchowej wchodzi spędzanie czasu wolnego, uprawianie sportu, jak również wykonywanie zawodu [3, 4].

Aktywność fizyczna jest też rozumiana jako forma czynnego wypoczynku w postaci ćwiczeń, zabaw czy dyscyplin sportowych podejmowanych dla rekreacji, przyjemności, zdrowia, zdobywania pewnych umiejętności oraz poprawy zdolności motorycznych [3].

Royal College of Obstetricians and Gynaecologists wnioskuje, że wysiłek fizyczny w ciąży skraca czas trwania porodu oraz zmniejsza ilość komplikacji okołoporodowych. Dodatkowo aktywność fizyczna stanowi skuteczny czynnik zapobiegający uczuciom zmęczenia, osłabienia organizmu kobiety czy stanom depresyjnym wywołanym zmianami hormonalnymi w czasie ciąży. 

Ciąża to niezwykle istotny okres w życiu każdej kobiety, jednak często wiąże się on nie tylko z pozytywnymi emocjami, ale również z negatywnymi odczuciami, takim jak stres, lęk czy obniżony nastrój. Kobiety najczęściej obawiają się samego porodu oraz różnych medycznych komplikacji w przebiegu ciąży. Bardzo często nieprzyjemne doświadczenia na początku ciąży, takie jak nudności, zmęczenie czy silne uczucie lęku, powodują, że ciężarne rezygnują z jakiejkolwiek aktywności fizycznej. Zachowania zdrowotne ciężarnych kobiet warunkują optymalny przebieg ciąży i zdrowie przyszłej matki. Do czynników mających pozytywny wpływ na organizm kobiet ciężarnych można zaliczyć: prawidłowy sposób odżywiania się, regularną aktywność fizyczną oraz higienę psychiczną [5, 6]. Z licznych badań wywnioskować można, że aktywność fizyczna ciężarnych wpływa pozytywnie na zdrowie nie tylko mamy, ale również dziecka. Jest przede wszystkim silnym czynnikiem profilaktycznym w chorobach krążenia, cukrzycy ciążowej i w korzystny sposób wpływa na samopoczucie przyszłych mam poprzez np. obniżenie poziomu lęku. Przyczynia się także do obniżenia częstotliwości występowania depresji poporodowej, dlatego niezwykle ważna jest edukacja kobiet będących w ciąży [7].

Korzyści wynikających z aktywności ruchowej w ciąży jest bardzo wiele, m.in. to dzięki regularnym ćwiczeniom kobieta wzmacnia swoje ciało, a prawidłowo dobrana aktywność fizyczna może wpływać na wzrost kontroli nad bólem w trakcie porodu [8].

Dodatkowo aktywne kobiety są mniej narażone na stres, niepokój czy zmęczenie związane z porodem, a także szybciej wracają do formy. Royal College of Obstetricians and Gynaecologists wnioskuje, że wysiłek fizyczny w ciąży skraca czas trwania porodu oraz zmniejsza ilość komplikacji okołoporodowych [9]. Dodatkowo aktywność fizyczna stanowi skuteczny czynnik zapobiegający uczuciom zmęczenia, osłabienia organizmu kobiety czy stanom depresyjnym wywołanym zmianami hormonalnymi w czasie ciąży [10]. Uczestniczenie w zajęciach ruchowych wpływa na poprawę obrazu własnego ciała oraz zwiększenie poczucia swojej wartości [8].

Dowiedziono także, że płody matek aktywnych podczas ciąży posiadają lepszą tolerancję na czynniki stresogenne występujące przed porodem i podczas porodu, co przyczynia się do zmniejszenia ryzyka zagrożenia dla dziecka. Płody te są bardziej żywotne, posiadają mniej tkanki tłuszczowej i wykazują lepszy rozwój psychomotoryczny [2]. 

Cel

Celem artykułu było sprawdzenie poziomu aktywności fizycznej kobiet przed zajściem w ciążę w porównaniu do aktywności uprawianej w trakcie ciąży oraz poczucia atrakcyjności, akceptacji własnego ciała i kondycji fizycznej mierzonej przez skalę oceny ciała Body Esteem Scale (BES). Dokonano także analizy dotyczącej najczęstszych form aktywności fizycznej oraz ich częstotliwości.

Materiał i metody

Badaniem sondażowym objęto grupę 254 kobiet ciężarnych uczęszczających do szkół rodzenia w województwie śląskim w okresie od stycznia 2018 r. do lutego 2019 r. Kryteria włączenia do badania stanowiły: wiek ciążowy powyżej 14. tygodnia ciąży oraz zgoda respondentek na uczestnictwo w badaniu. Kryteriami wyłączenia z badania były: brak zgody na przeprowadzenie badania, niepoprawnie wypełniony arkusz ankiety, wiek ciążowy poniżej 14. tygodnia ciąży, obciążony wywiad położniczy, w tym wady płodu, cukrzyca ciążowa, nadciśnienie ciążowe, stan przedrzucawkowy, zagrażający poród przedwczesny w obecnej ciąży.

Do badania ostatecznie włączono 176 pacjentek w wieku 30 lat (SD ±5,08). Średnie BMI ciężarnych kobiet wynosiło 25 kg/m2 (SD ±4,90). Średni wiek ciążowy kobiet biorących udział w badaniu wynosił 24 tygodnie (SD ±9,34) – tabela 1. Ponad 60% ankietowanych kobiet zamieszkiwało średnie lub większe miasta.

Tab. 1. Dane antropometryczne

Zmienna	Średnia	Minimum	Maksimum	SD
Wiek	30,32	18	42	5,08
BMI	25,89	16	47	4,90
Hbd	24,63	14	41	9,34

Badanie zostało przeprowadzone przy użyciu metody sondażu diagnostycznego, do którego wykorzystano niżej wymienione narzędzia badawcze:

• autorski kwestionariusz składający się z 22 pytań podzielonych na dwie części – pierwszą część stanowiło dziewięć pytań dotyczących danych socjodemograficznych pacjentek (m.in. wzrostu, wieku, masy ciała, stopnia wykształcenia oraz miejsca zamieszkania). Kolejne 13 pytań było związanych z wywiadem położniczym pacjentki oraz rodzajem aktywności fizycznej pacjentek przed zajściem w ciążę oraz w trakcie ciąży. Respondentki zapytano o rodzaj treningów, ich częstotliwość, długość oraz o konsultacje u fizjoterapeuty w trakcie ciąży;
• Body Esteem Scale (BES) – będąca skalą oceny ciała. Jest to narzędzie pozwalające określić stosunek badanych do swojego ciała. Składa się z 35 itemów występujących w podskalach odpowiednio dobranych dla kobiet i mężczyzn. Podskale zawarte w kwestionariuszu dla kobiet analizują atrakcyjność seksualną, kontrolę wagi oraz kondycję fizyczną.

W analizie statystycznej normalność rozkładów sprawdzono za pomocą testu Shapiro–Wilka. Do analizy danych ilościowych użyto metod statystyki opisowej. Zmienne ilościowe niepowiązane analizowano za pomocą testu T-Studenta. Wyniki opracowano za pomocą programu statystycznego Statistica 12 PL Software. Za kryterium wnioskowania statystycznego przyjęto poziom istotności p < 0,05.

Wyniki

56% (n = 98) kobiet biorących udział w badaniu podejmowało przed ciążą aktywność fizyczną oraz uprawiało sport. W trakcie ciąży aktywność fizyczną zadeklarowało 30% respondentek (n = 53). Kobiety objęte badaniem podejmowały aktywność fizyczną w ciąży średnio dwa razy w tygodniu. Średni czas podejmowanego przez respondentki treningu wynosił 34 minuty (SD ±8,27). Najczęściej wybieraną przez kobiety aktywnością fizyczną podczas ciąży było chodzenie (n = 20) – 37% kobiet uprawiało ten rodzaj aktywności (rys. 1). Poronienia we wcześniejszych ciążach zgłosiło 25% ankietowanych (n = 44). Występowały one znamiennie częściej u kobiet w przedziale wiekowym 30–42 lata niż 18–29 lat – odpowiednio 72,73% vs. 27,27%, p = 0,01. Kobiety, które poroniły, rzadziej podejmowały aktywność fizyczną w obecnej ciąży niż te, które nie poroniły – odpowiednio 11% vs. 89%, p = 0,01.

Ponadto częściej z konsultacji z fizjoterapeutą korzystały kobiety, które nie miały wcześniej poronienia – 92% vs. 8%, p = 0,03.

W analizie danych dotyczących skali oceny ciała (BES) zaobserwowano ujemną korelację pomiędzy wartością BMI pacjentek a sumą punktów uzyskanych w domenie kontrola wagi. Kobiety o większym BMI uzyskiwały mniej punktów w tej domenie. Korelacja Pearsona (p = 0,0001, r = −0,33) – rys. 2.

Kobiety uprawiające aktywność fizyczną podczas ciąży uzyskiwały w skali BES w domenie kondycja fizyczna większą liczbę punktów niż kobiety rezygnujące z aktywności podczas ciąży – odpowiednio 49,43 SD (±7,56) vs. 28,17 (±5,44), p = 0,02.

W domenie atrakcyjności skali BES kobiety uprawiające aktywność fizyczną podczas ciąży uzyskały średnio większą liczbę punktów niż kobiety niepodejmujące aktywności – 53,12 SD (±6,08) vs. 49,22 (±4,12), jednakże nie zaobserwowano istotnych statystycznie różnic p > 0,05.

Nie zaobserwowano różnic istotnych statystycznie pomiędzy poziomem wykształcenia respondentek a aktywnością fizyczną podczas ciąży.

Dyskusja

Na podstawie licznych badań można wysnuć wnioski, że aktywność fizyczna w ciąży jest czynnikiem prewencyjnym nie tylko w powstawaniu wielu chorób i patologii (otyłości, nadciśnienia ciążowego, stanu przedrzucawkowego), ale także w pojawianiu się zaburzeń poporodowych takich jak depresja, które są szczególnie niekorzystne w kształtowaniu się pozytywnych relacji pomię...