Aktywność fizyczna kobiet ciężarnych

W obecnych czasach aktywność fizyczna stanowi nieodłączny element zdrowego stylu życia. Regularne uprawianie aktywności fizycznej wpływa na poprawę samopoczucia i sprawności fizycznej, zwiększenie atrakcyjności oraz samoakceptacji, z kolei zmniejszona ruchliwość stanowi jeden z głównych czynników predysponujących do rozwoju wielu chorób cywilizacyjnych [1, 2]. Aktywność fizyczna określana jest jako wszelkie zajęcia, czynności, które są związane z ruchem i wysiłkiem fizycznym, podczas których oddech i praca serca przyspieszają, dając w ten sposób odczucie ciepła oraz wzmożoną potliwość [3]. Inna definicja aktywności fizycznej podaje, że jest to ruch ciała spowodowany przez skurcz mięśni szkieletowych, który wymaga wydatku energetycznego. W skład aktywności ruchowej wchodzi spędzanie czasu wolnego, uprawianie sportu, jak również wykonywanie zawodu [3, 4].

Aktywność fizyczna jest też rozumiana jako forma czynnego wypoczynku w postaci ćwiczeń, zabaw czy dyscyplin sportowych podejmowanych dla rekreacji, przyjemności, zdrowia, zdobywania pewnych umiejętności oraz poprawy zdolności motorycznych [3].

Royal College of Obstetricians and Gynaecologists wnioskuje, że wysiłek fizyczny w ciąży skraca czas trwania porodu oraz zmniejsza ilość komplikacji okołoporodowych. Dodatkowo aktywność fizyczna stanowi skuteczny czynnik zapobiegający uczuciom zmęczenia, osłabienia organizmu kobiety czy stanom depresyjnym wywołanym zmianami hormonalnymi w czasie ciąży. 

Ciąża to niezwykle istotny okres w życiu każdej kobiety, jednak często wiąże się on nie tylko z pozytywnymi emocjami, ale również z negatywnymi odczuciami, takim jak stres, lęk czy obniżony nastrój. Kobiety najczęściej obawiają się samego porodu oraz różnych medycznych komplikacji w przebiegu ciąży. Bardzo często nieprzyjemne doświadczenia na początku ciąży, takie jak nudności, zmęczenie czy silne uczucie lęku, powodują, że ciężarne rezygnują z jakiejkolwiek aktywności fizycznej. Zachowania zdrowotne ciężarnych kobiet warunkują optymalny przebieg ciąży i zdrowie przyszłej matki. Do czynników mających pozytywny wpływ na organizm kobiet ciężarnych można zaliczyć: prawidłowy sposób odżywiania się, regularną aktywność fizyczną oraz higienę psychiczną [5, 6]. Z licznych badań wywnioskować można, że aktywność fizyczna ciężarnych wpływa pozytywnie na zdrowie nie tylko mamy, ale również dziecka. Jest przede wszystkim silnym czynnikiem profilaktycznym w chorobach krążenia, cukrzycy ciążowej i w korzystny sposób wpływa na samopoczucie przyszłych mam poprzez np. obniżenie poziomu lęku. Przyczynia się także do obniżenia częstotliwości występowania depresji poporodowej, dlatego niezwykle ważna jest edukacja kobiet będących w ciąży [7].

Korzyści wynikających z aktywności ruchowej w ciąży jest bardzo wiele, m.in. to dzięki regularnym ćwiczeniom kobieta wzmacnia swoje ciało, a prawidłowo dobrana aktywność fizyczna może wpływać na wzrost kontroli nad bólem w trakcie porodu [8].

Dodatkowo aktywne kobiety są mniej narażone na stres, niepokój czy zmęczenie związane z porodem, a także szybciej wracają do formy. Royal College of Obstetricians and Gynaecologists wnioskuje, że wysiłek fizyczny w ciąży skraca czas trwania porodu oraz zmniejsza ilość komplikacji okołoporodowych [9]. Dodatkowo aktywność fizyczna stanowi skuteczny czynnik zapobiegający uczuciom zmęczenia, osłabienia organizmu kobiety czy stanom depresyjnym wywołanym zmianami hormonalnymi w czasie ciąży [10]. Uczestniczenie w zajęciach ruchowych wpływa na poprawę obrazu własnego ciała oraz zwiększenie poczucia swojej wartości [8].

Dowiedziono także, że płody matek aktywnych podczas ciąży posiadają lepszą tolerancję na czynniki stresogenne występujące przed porodem i podczas porodu, co przyczynia się do zmniejszenia ryzyka zagrożenia dla dziecka. Płody te są bardziej żywotne, posiadają mniej tkanki tłuszczowej i wykazują lepszy rozwój psychomotoryczny [2]. 

Cel

Celem artykułu było sprawdzenie poziomu aktywności fizycznej kobiet przed zajściem w ciążę w porównaniu do aktywności uprawianej w trakcie ciąży oraz poczucia atrakcyjności, akceptacji własnego ciała i kondycji fizycznej mierzonej przez skalę oceny ciała Body Esteem Scale (BES). Dokonano także analizy dotyczącej najczęstszych form aktywności fizycznej oraz ich częstotliwości.

Materiał i metody

Badaniem sondażowym objęto grupę 254 kobiet ciężarnych uczęszczających do szkół rodzenia w województwie śląskim w okresie od stycznia 2018 r. do lutego 2019 r. Kryteria włączenia do badania stanowiły: wiek ciążowy powyżej 14. tygodnia ciąży oraz zgoda respondentek na uczestnictwo w badaniu. Kryteriami wyłączenia z badania były: brak zgody na przeprowadzenie badania, niepoprawnie wypełniony arkusz ankiety, wiek ciążowy poniżej 14. tygodnia ciąży, obciążony wywiad położniczy, w tym wady płodu, cukrzyca ciążowa, nadciśnienie ciążowe, stan przedrzucawkowy, zagrażający poród przedwczesny w obecnej ciąży.

Do badania ostatecznie włączono 176 pacjentek w wieku 30 lat (SD ±5,08). Średnie BMI ciężarnych kobiet wynosiło 25 kg/m2 (SD ±4,90). Średni wiek ciążowy kobiet biorących udział w badaniu wynosił 24 tygodnie (SD ±9,34) – tabela 1. Ponad 60% ankietowanych kobiet zamieszkiwało średnie lub większe miasta.

Tab. 1. Dane antropometryczne

Badanie zostało przeprowadzone przy użyciu metody sondażu diagnostycznego, do którego wykorzystano niżej wymienione narzędzia badawcze:

• autorski kwestionariusz składający się z 22 pytań podzielonych na dwie części – pierwszą część stanowiło dziewięć pytań dotyczących danych socjodemograficznych pacjentek (m.in. wzrostu, wieku, masy ciała, stopnia wykształcenia oraz miejsca zamieszkania). Kolejne 13 pytań było związanych z wywiadem położniczym pacjentki oraz rodzajem aktywności fizycznej pacjentek przed zajściem w ciążę oraz w trakcie ciąży. Respondentki zapytano o rodzaj treningów, ich częstotliwość, długość oraz o konsultacje u fizjoterapeuty w trakcie ciąży;
• Body Esteem Scale (BES) – będąca skalą oceny ciała. Jest to narzędzie pozwalające określić stosunek badanych do swojego ciała. Składa się z 35 itemów występujących w podskalach odpowiednio dobranych dla kobiet i mężczyzn. Podskale zawarte w kwestionariuszu dla kobiet analizują atrakcyjność seksualną, kontrolę wagi oraz kondycję fizyczną.

W analizie statystycznej normalność rozkładów sprawdzono za pomocą testu Shapiro–Wilka. Do analizy danych ilościowych użyto metod statystyki opisowej. Zmienne ilościowe niepowiązane analizowano za pomocą testu T-Studenta. Wyniki opracowano za pomocą programu statystycznego Statistica 12 PL Software. Za kryterium wnioskowania statystycznego przyjęto poziom istotności p < 0,05.

Wyniki

56% (n = 98) kobiet biorących udział w badaniu podejmowało przed ciążą aktywność fizyczną oraz uprawiało sport. W trakcie ciąży aktywność fizyczną zadeklarowało 30% respondentek (n = 53). Kobiety objęte badaniem podejmowały aktywność fizyczną w ciąży średnio dwa razy w tygodniu. Średni czas podejmowanego przez respondentki treningu wynosił 34 minuty (SD ±8,27). Najczęściej wybieraną przez kobiety aktywnością fizyczną podczas ciąży było chodzenie (n = 20) – 37% kobiet uprawiało ten rodzaj aktywności (rys. 1). Poronienia we wcześniejszych ciążach zgłosiło 25% ankietowanych (n = 44). Występowały one znamiennie częściej u kobiet w przedziale wiekowym 30–42 lata niż 18–29 lat – odpowiednio 72,73% vs. 27,27%, p = 0,01. Kobiety, które poroniły, rzadziej podejmowały aktywność fizyczną w obecnej ciąży niż te, które nie poroniły – odpowiednio 11% vs. 89%, p = 0,01.

Ponadto częściej z konsultacji z fizjoterapeutą korzystały kobiety, które nie miały wcześniej poronienia – 92% vs. 8%, p = 0,03.

W analizie danych dotyczących skali oceny ciała (BES) zaobserwowano ujemną korelację pomiędzy wartością BMI pacjentek a sumą punktów uzyskanych w domenie kontrola wagi. Kobiety o większym BMI uzyskiwały mniej punktów w tej domenie. Korelacja Pearsona (p = 0,0001, r = −0,33) – rys. 2.

Kobiety uprawiające aktywność fizyczną podczas ciąży uzyskiwały w skali BES w domenie kondycja fizyczna większą liczbę punktów niż kobiety rezygnujące z aktywności podczas ciąży – odpowiednio 49,43 SD (±7,56) vs. 28,17 (±5,44), p = 0,02.

W domenie atrakcyjności skali BES kobiety uprawiające aktywność fizyczną podczas ciąży uzyskały średnio większą liczbę punktów niż kobiety niepodejmujące aktywności – 53,12 SD (±6,08) vs. 49,22 (±4,12), jednakże nie zaobserwowano istotnych statystycznie różnic p > 0,05.

Nie zaobserwowano różnic istotnych statystycznie pomiędzy poziomem wykształcenia respondentek a aktywnością fizyczną podczas ciąży.

Dyskusja

Na podstawie licznych badań można wysnuć wnioski, że aktywność fizyczna w ciąży jest czynnikiem prewencyjnym nie tylko w powstawaniu wielu chorób i patologii (otyłości, nadciśnienia ciążowego, stanu przedrzucawkowego), ale także w pojawianiu się zaburzeń poporodowych takich jak depresja, które są szczególnie niekorzystne w kształtowaniu się pozytywnych relacji pomiędzy matką a dzieckiem [11]. Niektóre jednostki chorobowe, np. dolegliwości bólowe odcinka lędźwiowego kręgosłupa w ciąży, mogą zredukować aktywność fizyczną u kobiet lub całkowicie uniemożliwić podjęcie ćwiczeń przez ciężarną. 

Lęk przed aktywnością fizyczną towarzyszący kobietom ciężarnym związany z bólem kręgosłupa skutkuje komplikacjami okołoporodowymi, wydłużeniem okresu porodu oraz częściej występującymi zaburzeniami depresyjnymi w połogu [12]. Według badania C.A. Walsh w przypadku ciężarnej z zagrażającym porodem przedwczesnym spoczynkowy tryb życia i całkowita rezygnacja z aktywności fizycznej mogą skutkować zaburzeniami sfery psychologicznej oraz mają wpływ na obniżoną masę urodzeniową noworodków [13]. W badaniu Shloim i wsp. zaobserwowano podobną korelację pomiędzy BMI pacjentek a poziomem atrakcyjności. Kobiety aktywne fizycznie o niższym BMI czują się atrakcyjniejsze [14]. 

Aktywność fizyczna w ciąży jest czynnikiem prewencyjnym nie tylko w powstawaniu wielu chorób i patologii (otyłości, nadciśnienia ciążowego, stanu przedrzucawkowego), ale także w pojawianiu się zaburzeń poporodowych takich jak depresja, które są szczególnie niekorzystne w kształtowaniu się pozytywnych relacji pomiędzy matką a dzieckiem

Ciąża jest szczególnym etapem w życiu przyszłej mamy, dlatego każda kobieta powinna mieć świadomość tego, że jej wybory i zachowania prozdrowotne oddziałują nie tylko na nią, ale przede wszystkim na rozwój dziecka.

Podsumowanie

Analiza przeprowadzonych badań wykazała, że liczba kobiet podejmujących aktywność przed ciążą była o mniej więcej 26% większa niż liczba kobiet podejmujących aktywność w trakcie ciąży.

Najwięcej kobiet  ciężarnych uprawiało aktywność ruchową dwa razy w tygodniu, a ich najczęstszą formą aktywności ruchowej był spacer. 

Kobiety, które w przeszłości poroniły, zdecydowanie rzadziej podejmowały aktywność fizyczną w obecnej ciąży niż te, które nie poroniły.

Kobiety wykazujące wyższe BMI uzyskiwały mniej punktów w domenie kontrola wagi wg skali BES.

Kobiety uprawiające aktywność fizyczną podczas ciąży lepiej oceniały swoją kondycję fizyczną w skali BES.

W analizie statystycznej nie wykazano zależności pomiędzy wykształceniem a aktywnością fizyczną podczas ciąży.

Piśmiennictwo:

1. Torbè D., Torbè A., Kregiel K., Ćwiek D., Szych Z. Ocena wiedzy kobiet ciężarnych na temat aktywności fizycznej w ciąży. Nowa Medycyna 2014; 4: 149–155.
2. Hamid-Sowińska A. Aktywność fizyczna w czasie ciąży. W: Fizjologia ciąży. 
3. Bręborowicz G. (red.). PZWL, Warszawa 2012: t. 1, 203–217.
4. Napierała M., Szark-Eckardt M., Żukowska H., Kuska M., Zukow W. Aktywność fizyczna w zdrowym stylu życia bydgoskich gimnazjalistów. Journal of Health Sciences 2014; 4 (11): 11–32.
5. Currie S., Sinclair M., Murphy M.H., Madden E., Dunwoody L., Liddle D. Reducing the Decline in Physical Activity during Pregnancy: A Systematic Review of Behaviour Change Interventions. PLoS One 2013 June; 8 (6): 1–12.
6. Kaiser L., Allen L.H. Position of the American Dietetic Association: nutrition and life style for a health pregnancy outcome. J Am Diet Assoc 2008; 108 (3): 553–561.
7. Sjörgen B. Reasons for anxiety about childbirth in 100 pregnant women. J Psychosom Obstet Gynaecol 1997; 18: 266–272.
8. Martini J., Knappe S., Beesdo-Baum K., Lieb R., Wittchen H.U. Anxiety disorders before birth and self-perceived distress Turing pregnancy: Associations with Maternal depression and obstetric, neonatal and early childhood outcomes. Early Human Develop 2010; 86: 305–310.
9. Dudziak D., Guszkowska M. Poczucie kontroli na bólem porodowym u kobiet aktywnych i nieaktywnych ruchowo w czasie ciąży. Postępy Rehabilitacji 2013; 1: 23–29.
10. Czech I., Fuchs P., Sikora J. Aktywność fizyczna w ciąży o fizjologicznym przebiegu. W: Zdrowie kobiety w perspektywie ginekologii, położnictwa i seksuologii. Skrzypulec-Plinta V., Drosdzol-Cop A. (red. naukowa). Wydawnictwo SUM, Katowice 2017: 317–327.
11. Chitryniewicz-Rostek J., Kullis A., Kreska-Korus A. Wpływ aktywności fizycznej na stan psychofizyczny kobiet w ciąży. Rehabilitacja Medyczna 2015; 19 (1): 9–14.
12. Melzer K., Schutz Y., Boulvain M., Kayser B. Physical Activity and Pregnancy Cardiovascular Adaptations, Recommendations and Pregnancy Outcomes. Sports Medicine 2010; 40: 493–507.
13. Ebina A., Sawa R., Kondo Y., Tanaka S., Shirakata R. Influence of kinesio-
14. phobia at late pregnancy on depression at 1 month after delivery among pregnant women with pregnancy-related lumbopelvic pain. WCPT Congress 2015 Physiotherapy 2015; 101 (Suppl. 1): 401–403.
15. Walsh C.A. Maternal activity restriction to reduce preterm birth: Time to put this fallacy to bed. Australian and New Zealand Journal of Obstetrics and Gynaecology 2020; 412–417.
16. Shloim N., Hetherington M.M., Rudolf M., Feltbower R.G. Relationship between body mass index and women’s body image, self-esteem and eating behaviours in pregnancy: A cross-cultural study. Journal of Health Psychology 2015; 20 (4): 413–426.