Szczepienia kobiet w ciąży w świetle aktualnych rekomendacji

Szczepienia kobiet ciężarnych należą do szczepień nieobowiązkowych, ale zalecanych, ponieważ przynoszą szczególne korzyści ze względu na zwiększone ryzyko ciężkiego przebiegu niektórych chorób zakaźnych w ciąży oraz jednoczesną ochronę płodu i noworodka. Kobiety ciężarne stanowią grupę pacjentów, która wymaga odrębnego podejścia do szczepień ze względu na zwiększone wymagania bezpieczeństwa związane z rozwijającym się płodem. Oferują natomiast dodatkową korzyść dzięki przeciwciałom transportowanym przez łożysko do płodu, które mogą chronić noworodka i niemowlę w pierwszych miesiącach życia [1]. Przeciwciała powstałe pod wpływem szczepienia przenikają także do mleka kobiety karmiącej, co może chronić przewód pokarmowy karmionego dziecka.

Choć podczas planowania szczepień kobiety w ciąży należy uwzględnić otrzymane szczepienia i przebyte choroby zakaźne, ogólne zalecenia są uniwersalne: każda ciężarna powinna zostać uodporniona przeciwko grypie oraz krztuścowi, co w praktyce oznacza szczepienie przeciwko tężcowi, błonicy i krztuścowi, ponieważ komponenta krztuścowa jest dostępna tylko w postaci szczepionek skojarzonych, w tym trójwartościowej. Pozostałe szczepienia w miarę potrzeby dobiera się indywidualnie w sytuacji zwiększonego zagrożenia (np. WZW B, WZW A) lub ekspozycji, co dotyczy tężca i wścieklizny, podobnie jak w ogólnej populacji [2]. 

Obecnie w Polsce bezpłatne są szczepienia przeciw grypie oraz COVID-19. Pozostałe są finansowane przez pacjentów. Wskazania do szczepienia ciężarnych wynikają z jednej strony z samej ciąży jako czynnika ryzyka i potrzeby ochrony płodu i noworodka, a z drugiej – z zanikania odporności poszczepiennej w wieku dorosłym i konieczności podania dawek przypominających, w tym szczepionek przeciw tężcowi, błonicy i krztuścowi. Ogólną regułą szczepień kobiet w ciąży jest bezwzględne przeciwwskazanie do podania szczepionek zawierających żywe, atenuowane drobnoustroje, zwłaszcza wirusy, w tym szczepionek przeciwko odrze, śwince, różyczce, ospie wietrznej, gruźlicy oraz donosowej szczepionki przeciw grypie [3]. Z wyjątkiem sytuacji szczególnych (np. wyjazdu na tereny endemiczne żółtej gorączki, gdy można podać żywą, atenuowaną szczepionkę przeciw tej chorobie) w populacji ciężarnych stosuje się wyłącznie szczepionki inaktywowane, czyli zawierające zabite drobnoustroje lub ich składowe. Natomiast karmienie piersią nie stanowi przeciwwskazania do jakichkolwiek szczepień. 

Odsetki kobiet ciężarnych, które są w Polsce szczepione, nie są dokładnie znane, jednak z pewnością są zbyt niskie, pomimo jednoznacznych rekomendacji licznych towarzystw naukowych (w tym Advisory Committee on Immunization Practice – ACIP, American College of Obstetricians and Gynecologists – ACOG, American Academy of Pediatrics – AAP), organizacji międzynarodowych, w tym WHO, oraz zapisów w obowiązującym Programie Szczepień Ochronnych na rok 2023, które zalecają podanie dwóch szczepionek: inaktywowanej przeciw grypie oraz przeciw krztuścowi [4]. Rekomendacje takie wydano m.in. w Stanach Zjednoczonych, Australii, Nowej Zelandii i Wielkiej Brytanii. Opublikowano też wiele prac potwierdzających bezpieczeństwo stosowania u ciężarnych szczepionek przeciw COVID-19. 

Wydaje się, że głównymi barierami związanymi ze szczepieniami kobiet w ciąży mogą być brak wiedzy lub niedostateczna wiedza na temat szczepień ciężarnych lekarzy i kobiet w ciąży, jak również nieuzasadnione obawy przed wystąpieniem odczynów niepożądanych. Wśród najczęstszych przyczyn odmów szczepienia przez kobiety ciężarne wymienia się: 

• obawy o bezpieczeństwo dziecka, 
• negatywną opinię znajomych lub rodziny, 
• negatywne informacje zamieszczane w mediach społecznościowych, 
• negatywną opinię wyrażoną przez innego lekarza lub osobę ze środowiska medycznego [5].
   

Zainteresowanie i świadomość znaczenia szczepień ciężarnych w społeczeństwie jest niewielka, co wynika z niedostatecznej edukacji. Znaczenie może mieć również niski status społeczno-ekonomiczny i związany z tym niski poziom opieki medycznej [6, 7].

Szczepienie przeciw grypie

Grypa jest ostrym zakażeniem układu oddechowego wywołanym przez wirusa grypy należącego do rodziny Orthomyxoviridae (wirus A, B, C). Do zakażenia dochodzi drogą kropelkową lub kontaktową, a okres wylęgania wynosi ok. dwóch dni. Grypa w populacji kobiet ciężarnych, podobnie jak w populacji ogólnej, może przebiegać bezobjawowo, skąpoobjawowo lub pełnoobjawowo. Najczęstsze objawy to: gorączka, kaszel, osłabienie, bóle głowy, bóle mięśniowo-stawowe [8].

Grypa występuje wśród ciężarnych z podobną częstością jak w populacji ogólnej, ale wiąże się z ryzykiem ciężkiego, powikłanego przebiegu, szczególnie w III trymestrze ciąży, kiedy obserwuje się ciężkie zapalenia płuc, ostrą niewydolność oddechową, powikłania kar...