POLECAMY
Według danych z piśmiennictwa, a także z obserwacji klinicznych, do problemów pacjentów onkologicznych utrudniających im kontynuowanie satysfakcjonującego życia seksualnego należą: obniżone poczucie atrakcyjności, spadek libido, zaburzenia przebiegu funkcji seksualnych, nadwrażliwość skóry po chemio- lub radioterapii, a także obniżenie nastroju i osłabienie relacji partnerskich.
Z drugiej strony, rezygnacja z bliskości i intymności następuje niekiedy jakby niezależnie od problemu onkologicznego. Dzieje się tak z różnych powodów, nie tylko w obliczu rozpoznania raka, a przyczynami tego może być zmęczenie, problemy rodzinne, stresy zawodowe, nawracające stany zapalne narządów płciowych, suchość pochwy i wielu innych, czasem trudnych do ustalenia kwestii. Ogromnym wsparciem i pomocą w zakresie seksuologii są warsztaty seksuologiczno-psychologiczne dla pacjentów onkologicznych. Częścią tych warsztatów są grupy wzajemnego wsparcia, które pozwalają pacjentom na rozmowy pod kierunkiem psychologa-seksuologa z innymi chorymi w podobnej sytuacji. Takie warsztaty organizuje się np. dla kobiet z rakiem gruczołu sutkowego. Problemy natury seksualnej u pacjentek z tą chorobą są szczególnie mocno wyrażone, gdyż piersi są ważnymi atrybutami seksualnymi, kulturowymi symbolami kobiecości i zmysłowości. Piersi są też kojarzone z macierzyństwem, karmieniem, a bardziej symbolicznie z bezpieczeństwem, troską, opieką.
Po rozpoznaniu raka piersi kobiecość i percepcja zmysłowości zazwyczaj są znacznie dotknięte i to już w chwili postawienia diagnozy. W dalszych etapach terapii wpływ na nie mają także stosowane metody leczenia. Zatem rozpoznanie nowotworu, jego leczenie oraz medyczne i psychologiczne następstwa choroby mają ogromny negatywny wpływ na seksualność i intymność kobiety.
Jest to duży i istotny problem, gdyż rak piersi jest najczęściej występującym nowotworem złośliwym u kobiet, stanowiąc ok. 23% wszystkich zachorowań z powodu nowotworów złośliwych. Szacuje się, że raka piersi ma jedna na osiem kobiet.
Optymistyczne jest, że nowatorskie metody leczenia przyczyniają się do poprawienia komfortu życia kobiet z rakiem piersi. Ważne jest, że w całym procesie diagnostyki i terapii uwzględniane są problemy natury seksualnej kobiet. Wspaniale, że wraz z postępem metod diagnostycznych, wczesnego wykrywania, leczenia operacyjnego oraz adiuwantowej terapii nowotworów ginekologicznych coraz częściej udaje się uzyskać długoterminowe przeżycie i wyleczenie oraz że rośnie dbałość o komfort życia także w sferze seksualnej kobiet.
Piersi w kulturze i społeczeństwie
Kulturowo piersi stanowią esencję kobiecości. Kojarzone są fizycznymi atutami kobiety, z jej atrakcyjnością seksualną. Z punktu widzenia seksuologii, piersi są jednym z miejsc na mapie kobiecego ciała, po którym najłatwiej można poznać, w jakiej fazie podniecenia jest kobieta.
Niezależnie od symboliki, kobiecość nie musi być zniszczona wraz z chorobą, jaką jest rak sutka. Aktywność seksualna kobiet po amputacji piersi długo była tematem tabu. Tymczasem według literatury, „bezpierśne” (gr. Amazónes, łac. Amazones, pol. Amazonki) były niezwykle aktywne, waleczne i piękne. Nazwa „Amazonki”, którą posługują się liczne stowarzyszenia kobiet z rakiem gruczołu sutkowego, ma dać wyraz walki z chorobą i triumfu kobiecości nad rakiem. Walka ta jest bardzo trudna, bowiem spadek libido, nadwrażliwa skóra po chemio- lub radioterapii, a także poczucie utraty atrakcyjności i szereg złożonych kwestii związanych z rakiem piersi utrudniają powrót kobiet do satysfakcjonującej aktywności seksualnej.
Według Światowej Organizacji Zdrowia (World Health Organization – WHO) zdrowie seksualne jest integracją biologicznych, emocjonalnych, intelektualnych i społecznych aspektów życia seksualnego, ważnych dla pozytywnego rozwoju osobowości, komunikacji i miłości. Walka z rakiem gruczołu sutkowego to walka o zdrowie, także zdrowie seksualne.
Należy podkreślić, że zmiany w funkcjonowaniu kobiet spowodowane chorobą mają podłoże wieloczynnikowe. Utrata piersi (części lub całości) dla wielu kobiet jest zachwianiem postrzegania siebie jako pełnowartościowej kobiety. Odbija się to na zdrowiu seksualnym. Pojawiają się obawy o przyszłość relacji, w której do tej pory trwała kobieta. W przypadku dotąd samotnych kobiet z rakiem piersi znamienne są lęki dotyczące trudności ze znalezieniem partnera.
Nierzadko kobiety dotknięte rakiem piersi w dramatyczny sposób opisują zmiany, jakie zaszły w ich ciałach także w kontekście postrzegania siebie jako kobiety. Oczywiście znaczenie mają tu czynniki biologiczne, ale przyczyn tak wyraźnego oddziaływania raka piersi na poczucie kobiecości, a co za tym idzie – libido, należy dopatrywać się we wspomnianych czynnikach społeczno-kulturowych. Kobiece ciało wciąż podlega testowaniu zgodności z obowiązującym ideałem piękna. Jego funkcja jest czysto pragmatyczna i bezosobowa – ma stanowić przyjemność dla patrzących. Z czasem kobieta internalizuje taki sposób patrzenia na swe ciało – wciąż poddaje je ocenie, krytyce, co zazwyczaj powoduje niezadowolenie i lęk prowadzące do podejmowania destrukcyjnych czynności mających na celu osiągnięcie ideału.
Skrajny pogląd reprezentuje Kaschack, utrzymując, że we współczesnym świecie, w którym został jasno określony ideał kobiecej sylwetki, wygląd stał się podstawowym czynnikiem definiującym tożsamość kobiety: „Wygląd nie jest po prostu jej cechą […]; ona jest swoim wyglądem. Praktycznie każdy aspekt powierzchowności kobiety mówi o tym, kim ona jest i jak należy ją traktować” [14].
W przypadku kobiet z rakiem piersi duży wpływ na postrzeganie siebie mają nie tylko przyjęte standardy piękna, ale także – jak wskazują obserwacje kliniczne – cechy indywidualne kobiety, a także relacje partnerskie i rodzinne oraz przyjęta przez kobiety filozofia życiowa.
W przypadku kobiet z rakiem piersi duży wpływ na postrzeganie siebie mają nie tylko przyjęte standardy piękna, ale także – jak wskazują obserwacje kliniczne – cechy indywidualne kobiety, a także relacje partnerskie i rodzinne oraz przyjęta przez kobiety filozofia życiowa.
Przedstawione koncepcje mogą częściowo wyjaśnić przyczyny odczuwania przez kobiety po mastektomii swej niepełnej wartości, spadku atrakcyjności fizycznej, zmniejszenia zainteresowania seksem. Według niektórych doniesień większość kobiet po mastektomii ma kłopoty z osiągnięciem orgazmu, stopniowo traci zainteresowanie seksem, aż do całkowitej alibidemii i braku aktywności seksualnej. Według psychoonkolog Marioli Kosowicz: „Gdyby był to skutek choroby, to 100% pacjentek cierpiałoby na zaburzenia seksualne. Te pacjentki, które przed operacją czuły się atrakcyjne, miały dobre relacje z mężczyznami, twierdzą, że po operacji doceniły i rozwinęły swoją kobiecość i stały się uwodzicielskie. Problem mają te kobiety, które źle oceniały własną atrakcyjność już przed operacją” [15]. Jeśli bowiem kobieta nigdy nie akceptowała swojego ciała i miała problem w sferze seksualnej, rozpoznanie raka może jedynie nasilać negatywne odniesienie do seksualności kobiecej.
Nierzadko takie podejście do spraw płci jest rezultatem niskiego poziomu edukacji seksualnej, a przecież seksualność to bardzo ważny aspekt życia każdego człowieka, niezależnie od stanu zdrowia czy choroby, niezależnie od wieku. Tu warto zauważyć, że zazwyczaj starsi ludzie rzadko wypowiadają się na temat swojego życia seksualnego – nawet pytani o tę sferę przez lekarzy. Starsi, chorzy ludzie są często klasyfikowani przez społeczeństwo negatywnie jako aseksualni, zakwalifikowani jako bezpłciowi. Społeczeństwo niejako releguje starszych do roli ludzi niemających z seksem nic wspólnego.
Może to być przyczyną odcięcia ludzi starszych od możliwości pozostania aktywnymi seksualnie. Należy jednak podkreślić, że pełne zrozumienie i uznanie wartości seksu przez ludzi chorych i starszych może pomóc społeczeństwu – umożliwiłoby to zmianę myślenia sławiącego kult młodości. Na szczęście coraz rzadziej przedstawiciele służby zdrowia traktują osoby starsze i chore jako pozbawione swej seksualności. Rozwija się seksuologia geriatryczna, onkologiczna oraz psychoonkologia. Należy w tym miejscu podkreślić, że jest to szczególnie ważne w aspekcie rozważanego tu raka sutka, gdyż najczęściej dotyczy on kobiet w okresie przekwitania.
Z jednej strony podkreśla się rozwój psychoonkologii, z drugiej strony smutny wydaje się fakt, że po rozpoznaniu choroby nowotworowej pacjentka nie zawsze informowana jest o konsekwencjach oraz możliwych zaburzeniach seksualnych w trakcie ewentualnej terapii. Bywa, że lekarze nie pytają o życie seksualne i jego zmiany w trakcie leczenia. Dlatego opieka seksuologiczna, oparta na informacjach dotyczących podstaw biologicznych i fizjologicznych funkcjonowania seksualnego, jest pomocna wielu kobietom i ich partnerom. Pomaga zrozumieć zmiany zachodzące w organizmie kobiety podczas terapii choroby nowotworowej. Rehabilitacja seksualna i edukacja par wpływają na lepszą komunikację w związku, a także chronią wiele związków przed rozpadem w przypadku diagnozy, jaką jest rak piersi.
Seksualność
Niezależnie od wieku i stanu zdrowia seksualność jest sferą emocji i zachowań, których biologicznym celem jest współżycie seksualne. Seksualność wiąże się z intymnością, czyli stanem zaufania, szczególnej bliskości, a nie tylko zaspokojeniem fizjologicznej potrzeby cielesnej. Seksualność modyfikuje całokształt zachowań społecznych człowieka. Stanowi ona integralną część osobowości każdej istoty ludzkiej. Pełen rozwój seksualności jest niezbędny do osiągnięcia dobrostanu w wymiarze indywidualnym, interpersonalnym oraz społecznym.
Należy podkreślić, że działania człowieka zmierzające do zaspokojenia „potrzeby seksualnej” są skomplikowane, poruszają wiele różnych mechanizmów i wykraczają daleko poza samą seksualność. Dlatego też w ujęciu filogenetycznym tylko w przypadku gatunku ludzkiego mówi się o erotyce obejmującej seksualność wraz ze sferą uczuć, intelektu i sferą psychiki. Stawia to zagadnienie określenia relacji między erotyką a seksualnością w przestrzeniach opisowych, ale także tych związanych z promocją zdrowia, w tym zdrowia seksualnego.
Indeks Funkcji Seksualnych Kobiet
Istnieje obecnie tendencja do integracji seksuologii, co jest zgodne ze współczesnymi rekomendacjami dotyczącymi leczenia zaburzeń seksualnych, programów edukacji seksualnej, rozwoju terapii partnerskiej, jednocześnie uwzględniając tradycję integralnej perspektywy ujęcia seksualności człowieka. O ile koniec XX w. wraz z postępem farmakoterapii zaburzeń seksualnych oraz rozwojem metod diagnostycznych uwzględniających najnowsze osiągnięcia neurobiologii seksualności to okres medykalizacji seksuologii, o tyle wiek XXI jawi się jako okres nawrotu do docenienia interdyscyplinarnego charakteru seksuologii. Pojawiły się nowe metody diagnostyki uwzględniające takie interdyscyplinarne podejście. Użytecznym narzędziem dla oceny seksualności kobiet, które może być również zastosowane u pacjentek onkologicznych, jest kwestionariusz znany jako Indeks Funkcji Seksualnych Kobiet (Female Sexual Function Index – FSFI). Został on opracowany na podstawie podobnego dokumentu opracowanego przez Międzynarodowe Towarzystwo Medycyny Seksualnej.
Autorami polskiej adaptacji FSFI (Indeks Funkcji Seksualnych Kobiet – IFSK) są członkowie Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego – dr n. med. Krzysztof Nowosielski (Wojewódzki Szpital Specjalistyczny w Tychach, Oddział Położnictwa i Ginekologii) oraz dr n. med. Beata Wróbel (Centrum Medycyny Seksualnej w Dąbrowie Górniczej). Badania były prowadzone pod kierunkiem prof. dr n. med. Ryszarda Poręby.
Na kwestionariusz FSFI składa się 19 pytań zamkniętych, dotyczących m.in. częstotliwości odczuwania pragnienia seksualnego czy trudności w osiągnięciu orgazmu. Polska wersja kwestionariusza została udostępniona środowisku medycznemu na konferencji naukowej „Seksualność kluczem do zdrowia seksualnego i reprodukcyjnego pary. Indeks Funkcji Seksualnej Kobiety”, organizowanej pod patronatem honorowym Europejskiego Stowarzyszenia Promocji Zdrowia „PRO-SALUTEM”. Podczas konferencji autorzy badań zapoznali lekarzy z praktyczną stroną wykorzystania polskiej wersji kwestionariuszy w diagnostyce problemów zdrowotnych i przedstawili możliwość jego sprawdzenia przez każdą kobietę.
Kwestionariusz ten może być też zastosowany w praktyce ginekologicznej, gdyż aspekt seksuologiczny jest bardzo istotny w ginekologii. Konferencja wypełniła lukę w polskich badaniach naukowych poświęconych seksuologii ginekologicznej, która w Polsce nadal pozostaje młodą dziedziną medycyny.
Kwestionariusz FSFI obejmuje łącznie 21 pytań. Pierwsze 19 pytań odnosi się do aktywności seksualnej w ciągu poprzedzających 4 tygodni i uwzględnia jej 6 domen: pożądanie (pytania 1 i 2), podniecenie (pytania 3–6), nawilżenie (pytania 7–10), orgazm (pytania 11–13), satysfakcja (pytania 14–16) oraz ból (pytania 17–19).
Poszczególnym odpowiedziom przypisywane są wartości punktowe, które składają się na wynik sumaryczny w skali 2,0–36,0. Dwa ostatnie pytania (pytania 20 i 21) związane są z zaspokojeniem popędu seksualnego.
Nieustannie rozwija się też psychoonkologia. Warto tu podkreślić, że w aspekcie seksualności bardzo docenia się godność osoby i wymiary stricte etyczne [10].
Dostępnych jest wiele metod leczenia, które mogą poprawiać libido i jakość życia seksualnego kobiety. Konieczne jest indywidualne podejście do seksualności kobiety dotkniętej rakiem piersi.
W aspekcie opieki seksuologicznej nad kobietami z rakiem piersi warte podkreślenia jest, że większą rolę niż somatyka odgrywają emocje, relacje, jakie udało się już lub dopiero uda się zbudować z drugim człowiekiem. Aktywność seksualna zależy bowiem od bardzo wielu aspektów funkcjonowania człowieka i nawet jeśli zdarzą się czynniki ją zakłócające, jak skrajna tu niemal sytuacja raka sutka u kobiety, to człowiek jest zdolny do wypracowania sobie psychologicznych mechanizmów kompensujących. Naturalne jest, że w obliczu choroby zaczynają pojawiać się pojawiać różne pytania, w tym te egzystencjalne, refleksje o wartości i sensie zdrowia i życia – w tym życia i zdrowia seksualnego.
Należy jednak podkreślić, że niezależnie od stanu organizmu (zdrowie czy choroba) stosunek człowieka do erotyzmu wynika w dużej mierze z poglądów wpojonych w dzieciństwie przez środowisko wychowawcze oraz utartych sposobów postępowania związanych z różnorodnością i odrębnością środowisk kulturowych, w których żyje człowiek. Wszystkie te czynniki świadczą o niepowtarzalności każdego człowieka, a tym samym o bardzo różnym podejściu do erotyzmu. Erotyzm to filozoficzna kontemplacja z naciskiem na piękno, estetykę, pożądanie, zmysłowość i miłość romantyczną. Erotyzm jest czymś więcej niż zmysłowość, która koncentruje się na doznaniach zmysłowych, erotyzm potęguje te przyjemności.
Bywa, że dopiero trudne doświadczenie, jakim jest np. choroba, mobilizuje człowieka do głębszej refleksji także nad erotyzmem. Perspektywa kruchości życia nierzadko dodaje sił do podjęcia trudnych rozmów z partnerem i dążenia do zmian.
Psychoseksualność jako funkcja życiowa rozwija się bowiem nieustannie i jest to długofalowy proces związany mocno z sytuacjami życiowymi – choroba, jaką jest rak piersi, jest tu sytuacją szczególną. Seksualność jest wrodzoną, naturalną funkcją organizmu ludzkiego i jednym z zasadniczych czynników motywujących do podejmowania więzi i kontaktów interpersonalnych, mającą wymiar biologiczny, psychiczny, społeczno-kulturowy i hedonistyczny. Seksualność jest jedną z podstawowych dróg wolności każdego człowieka, dlatego seksualność kobiety w szczególności potrzebuje otwarcia granic, zwłaszcza w obliczu doświadczenia, jakim jest rak piersi.
Seksualny potencjał filozoficzny człowieka ulega kształtowaniu przez doświadczenia życiowe. Rak piersi jest dla kobiety doświadczeniem szczególnym. Wiele kobiet, szczególnie w dojrzałym wieku, mówi, że nigdy nie słyszały lub słyszały, ale nie przywiązywały wagi, aby do problemu intymności i seksualności podejść z poziomu dojrzałości, budowania poprawnych relacji, odpowiedzialności za swój stosunek do samego aktu seksualnego, intymności, partnera, a zarazem do swej kobiecości. W obliczu problemu raka piersi u kobiety w przypadku wielu par znalezienie odpowiedzi na pytanie, czym dla obojga jest bliskość, intymność, jest kluczową kwestią do świadomej i dojrzałej pracy nad tymi aspektami związku. Otwartość, szukanie nowych sposobów czerpania przyjemności z własnego ciała, dotyku może być tu pomocne.
Z biologicznego punktu widzenia impulsy związane ze stanem podniecenia u kobiety przechodzą przez ośrodek w mózgu, który odpowiada za emocje. Według Kosowicz, jeśli kobieta na poziome emocji boryka się z niezałatwionymi, niewypowiedzianymi sprawami, ma złe doświadczenia, sama siebie nie lubi i nie akceptuje, to emocje takiej kobiety mówią jednoznacznie NIE, co w perspektywie utrudnia osiągnięcie bliskości [15]. Należy zauważyć, że bywa, iż kobiety z rakiem piersi rezygnują z bliskości i intymności także z powodów, które wcale nie mają związku z samym rakiem piersi, a wynikają z innych przyczyn, np. stanów zapalnych narządów płciowych, uczucia suchości pochwy, ze zmęczenia itp.
Niestety, wiele par w ogóle nie rozmawia o swych pragnieniach emocjonalnych czy seksualnych, a w obliczu raka piersi temat tym bardziej bywa przemilczany. Wobec walki z rakiem piersi kwestia życia intymnego spychana jest na dalszy plan. Operacje usunięcia gruczołów sutkowych wiążą się nie tylko z bliznami i zrostami pooperacyjnymi, które mogą powodować ból w czasie współżycia, ale także z obniżeniem poczucia swej atrakcyjności.
Według Mathiasa i wsp. [5], w badaniu z udziałem kobiet po radykalnej mastektomii i terapii systemowej u 25% wykazano różne poziomy depresji i problemy seksualne związane ze spadkiem libido. Według tych autorów, zaburzenia seksualne związane z rakiem piersi mogą poważnie wpłynąć na jakość życia pacjentek, a pomocnym tu lekiem jest bupropion.
Jest to lek przeciwdepresyjny, o którym doniesiono, że zwiększa libido, co wiąże się z poprawą funkcji seksualnych u kobiet otrzymujących uzupełniające leczenie systemowe z powodu raka piersi.
Temat konieczności stosowania leków przeciwdepresyjnych u pacjentek z rakiem piersi, wtórnym spadkiem nastroju i libido i zaburzonym obrazem własnego ciała, podejmowany jest też przez innych autorów. Podkreślają oni występowanie u tych pacjentek dodatkowych zmian w ośrodkowym układzie nerwowym oraz w narządach płciowych, które przyczyniają się do zaburzeń seksualnych. Podkreśla się też znaczenie nasilonego u tych kobiet problemu, jakim jest suchość pochwy, co dodatkowo negatywnie wpływa na funkcje seksualne.
W terapii seksuologicznej ważna jest ponowna akceptacja samej siebie. Kobiety po chorobie, stając przed lustrem, powinny spoglądać na siebie całościowo, nie skupiając się tylko na skutkach operacji: braku piersi czy zmianach wtórnych po radio- i chemioterapii. Psychoonkolog Bianca-Beata Kotoro uważa, że kobieta po mastektomii zawsze powinna mieć myśl naczelną, że to, co uważałaby za „brak” (brak piersi), jest tak naprawdę symbolem jej zwycięstwa nad chorobą i że warto walczyć dalej, korzystając z życia także w sferze seksualnej. Za kluczową sprawę w kontynuowaniu czy budowaniu dalszej bliskości, intymności, psychoonkolodzy uważają akceptację siebie.
Rozpoznanie nowotworu, jego leczenie oraz medyczne i psychologiczne następstwa choroby mają ogromny wpływ na seksualność i intymność kobiety. Personel medyczny powinien zdawać sobie sprawę ze znaczenia seksualności w tej populacji kobiet, a także jej związku z fizycznymi, emocjonalnymi i społecznymi aspektami życia kobiety.
Według Peltason [25]: „Kobiety po mastektomii, po radioterapii, po chemii mówią, że stały się «drewniane», są zupełnie inaczej wrażliwe na dotyk, a wtedy seks nie przynosi tyle satysfakcji, co przed chorobą”. Autorka ta przekonuje jednak, że usunięcie piersi, które dla większości kobiet są jednymi z najważniejszych stref erogennych odpowiadającymi za udane współżycie, nie musi być jednak dramatem. Również i w tym aspekcie nie warto tkwić w pułapce stereotypów dotyczących seksualności, bo seksualność kobiety to nie tylko pierś. Seksualność ludzi jest o wiele bardziej różnorodna, a przyjemność seksualną można osiągać na różne sposoby. To bowiem mózg, nie piersi steruje seksualnością, erotyką.
Zarówno w regulacji funkcji neurowydzielniczych, jak i w regulacji funkcji seksualnych szczególne znaczenie oprócz podwzgórza i przysadki odgrywają układ limbiczny, twór siatkowaty, a także pewne obszary korowe.
Pacjentki należy nauczyć, by nie wstydziły się rozmawiać z partnerem, lekarzem, terapeutą o kwestiach seksu i płodności, zarówno przed leczeniem, jak i po nim. Na pewno sprawdzają się tu grupy terapeutyczne.
Należy dodać, że „seks może być pokrzepieniem (…), stymuluje produkcję adrenaliny oraz nerwy współczulne i parawspółczulne. Podobnie jak aerobik, seks pomaga utrzymać dobrą kondycję, przyspieszając pracę serca i oddech”. Seks umożliwia chorym kilkugodzinną ulgę w bólu. Seks to również dobry sposób na stres, ponieważ po orgazmie następuje ogólne rozluźnienie. „Aktywność seksualna jest korzystna w aspekcie utrzymania napięcia mięśni i mobilizowania całego organizmu do wydajniejszej pracy oraz czerpania przyjemności z życia” [25].
Podsumowanie
Aktywność seksualna jest ważnym elementem składowym jakości życia, a u kobiet z rakiem piersi, zarówno choroba, jak i jej leczenie mogą wpływać na nastawienie do seksu, obniżając libido. Według Charzyńskiej [7], badania Odigie [29] pokazały, że 6 miesięcy po zabiegu mastektomii 67,9% pacjentek nie czuło się w pełni kobietami, u 79% zmniejszyła się częstość stosunków seksualnych; 3 lata po zabiegu 61,7% wciąż było mężatkami, podczas gdy 38,3% rozwiodło się lub pozostawało w separacji. Istotnych danych dostarczają badania jakościowe, które umożliwiają pacjentkom wyrażenie swoich uczuć i myśli w sposób nieograniczony przez pytania ankietowe czy kwestionariuszowe. Wieloczynnikowe podejście może przywracać pacjentkom pewność siebie w odniesieniu do tego aspektu ich życia. Wraz z poprawą wczesnego wykrywania, leczenia operacyjnego oraz adiuwantowej terapii nowotworów ginekologicznych coraz częściej udaje się uzyskać długoterminowe przeżycie oraz wyleczenie. Rozpoznanie nowotworu, jego leczenie oraz medyczne i psychologiczne następstwa choroby mają ogromny wpływ na seksualność i intymność kobiety. Personel medyczny powinien zdawać sobie sprawę ze znaczenia seksualności w tej populacji kobiet, a także jej związku z fizycznymi, emocjonalnymi i społecznymi aspektami życia kobiety. Dostępnych jest wiele metod leczenia, które mogą poprawiać libido i jakość życia seksualnego kobiety. Konieczne jest indywidualne podejście do seksualności kobiety dotkniętej rakiem piersi. Co najważniejsze, personel medyczny musi we właściwy, empatyczny sposób poruszać te kwestie w rozmowach z pacjentkami w poszanowaniu ich godności i intymności. Empatyczne podejście biopsychospołeczne, wykorzystujące niektóre z prostych strategii, może zostać łatwo wprowadzone w celu umożliwienia kobietom poprawy jakości ich życia seksualnego tuż po rozpoznaniu nowotworu [24].
Niezależnie od rodzaju i stadium nowotworu w terapii seksuologicznej ważne jest przywrócenie samoakceptacji.
Zdrowie wraz ze zdrowiem seksualnym stanowi jedną z fundamentalnych aspiracji człowieka. W tym aspekcie każda grupa kulturowa wkłada ogromny wysiłek dla osiągnięcia dobrego stanu zdrowia i dobrego samopoczucia także w sferze seksualnej, ponieważ istnieje powszechna świadomość, że życie ludzkie jest w istocie kruche, łatwo niszczone,
np. przez nowotwory, ale jednocześnie jest możliwość diagnostyki i terapii. Życie daje się poprzez działania medyczne i psychologiczne udoskonalić czy poprawić także w aspekcie seksuologicznym.