Korzyści i zagrożenia stosowania diet wegetariańskich podczas ciąży

Pierwsze stanowisko Amerykańskiego Stowarzyszenia Dietetyków (American Dietetic Association – ADA) dotyczące stosowania diet wegetariańskich, w tym diety wegańskiej, pochodzi z 1997 r. Według niego właściwie stosowana dieta wegetariańska, w tym wegańska, jest odpowiednia na każdym etapie życia, a zatem także w okresie ciąży. Ostatnia aktualizacja, która podtrzymuje stanowisko sprzed prawie 20 lat, została ogłoszona w roku 2009. Zgodnie z tym dokumentem: „Dobrze zaplanowana dieta wegańska oraz inne rodzaje diet wegetariańskich są odpowiednie na wszystkich etapach życia, włącznie z okresem ciąży i laktacji, niemowlęctwa, dzieciństwa oraz dorastania”.  [1].
W składzie diety wegańskiej występują głównie warzywa, rośliny strączkowe, owoce, pełne ziarna zbóż, orzechy i pestki. Zgodnie ze stanowiskiem ADA, spożywanie tych produktów w odpowiednich ilościach i proporcjach pokrywa zapotrzebowanie u ciężarnej na wszystkie niezbędne składniki odżywcze (pod warunkiem włączenia do diety suplementów witaminy B12 lub/i produktów wzbogacanych w tę witaminę). W niektórych odmianach diet wegetariańskich dopuszczone jest spożywanie mleka i produktów mlecznych (dieta laktowegetariańska), włączanie jaj (laktoowowegetariańska) czy niewielkich ilości mięsa drobiowego i ryb (semiwegetariańska), co wpływa na większe urozmaicenie diety i zmniejsza ryzyko ewentualnych niedoborów.
Wiele badań prowadzonych wśród kobiet stosujących diety wegetariańskie bądź wegańskie skupia się na wynikach ciąży związanych ze stanem zdrowia matki, dziecka, a także występowaniu ewentualnych deficytów żywieniowych w wyniku stosowania wyżej wymienionego sposobu żywienia. 

Masa urodzeniowa dziecka oraz czas trwania i sposób rozwiązania ciąży

Wyniki badań związane z wpływem diet wegetariańskich i diety wegańskiej na masę urodzeniową płodu i czas trwania ciąży są niejednoznaczne. Istnieją badania, które wykazują występowanie niższej masy urodzeniowej u dzieci wegetariańskich matek (różnice masy ciała w stosunku do masy ciała noworodków matek niewegetarianek wahają się w granicach 20–200 g) [2–6]. W innych badaniach z kolei wykazuje się, że wyniki dotyczące masy urodzeniowej i długość ciała płodu są wyższe u dzieci wegetariańskich matek [7–9]. Należy jednak zwrócić uwagę na fakt, że badane populacje nie są homogenne. 
W cytowanych badaniach brały bowiem udział wegetariańskie matki z krajów zarówno etnicznie jak i kulturowo odmiennych (m.in. krajów europejskich, Stanów Zjednoczonych, Indii) [5, 10]. 
Podobnie różne obserwacje dotyczą czasu trwania oraz sposobu rozwiązania ciąży. W większości badań średni czas trwania ciąży u matek wegetarianek nie różni się w odniesieniu do populacji matek niewegetarianek, natomiast istnieją doniesienia o częstszym występowaniu u wegetarianek porodu przedwczesnego [11] oraz cięć cesarskich [3]. 

Stan zdrowia matki i przyrost masy ciała podczas ciąży

Wyniki dotyczące stanu zdrowia matek wegetarianek są również bardzo niejednorodne. Zarówno powikłania ciąży, takie jak stan przedrzucawkowy, rzucawka lub nadciśnienie (z towarzyszącym lub brakiem występowania białkomoczu), nie zostały wyraźnie zdefiniowane w analizowanych pracach.
Jedno z badań wykazuje wysoką częstość występowania toksemii u wegetariańskich matek [6], natomiast w kolejnym badaniu stwierdza się bardzo niskie ryzyko występowania stanu przedrzucawkowego, obrzęków i/lub białkomoczu u wegetarianek w porównaniu do matek na tradycyjnej diecie [12]. W badaniach Reddy i wsp. [3] częstość występowania nadciśnienia tętniczego z białkomoczem jest niższa u matek wegetarianek niż niewegetarianek (4% vs. 12%), natomiast ryzyko wystąpienia stanu przedrzucawkowego – wyższe u wegetarianek (2% vs. 0%). Autorzy nie wykazują jednak statystycznie istotnych różnic w tym zakresie.
Niektóre badania koncentrują się na ryzyku zwiększonego przyrostu masy ciała podczas ciąży u matek na dietach wegetariańskich, inne zaś donoszą o ryzyku zbyt niskiego przyrostu masy ciała lub podkreślają, że nie ma różnicy w przyroście masy ciała pomiędzy matkami stosującymi lub niestosującymi diet wegetariańskich [2, 10, 13, 14]. 

Występowanie deficytów żywieniowych

W badaniach skupiających się na analizie diety ciężarnych brano pod uwagę spożycie magnezu i kwasu foliowego, które było wyższe u wegetarianek w porównaniu do kobiet na diecie tradycyjnej [15, 16].
Ponadto ważna była zawartość w diecie witaminy B12 i żelaza. W obu przypadkach niestety stwierdzano niedobory u matek wegetarianek [17–19]. Zawartość cynku oraz kwasów tłuszczowych były porównywalne zarówno u wegetarianek, jak i kobiet na dietach tradycyjnych [20, 21]. Dużym ograniczeniem w cytowanych badaniach była stosunkowo mała liczebność populacji (od 23 do 109 kobiet), z wyjątkiem dużego przekrojowego badania hinduskich kobiet, w którym zebrano informacje od 1150 kobiet, z których połowa była na diecie wegetariańskiej [15–21, 10].

Dyskusja

Na podstawie analizowanych badań można stwierdzić, że kobiety na diecie wegańskiej i wegetariańskiej nie są narażone na występowanie większego ryzyka niedoborów żywieniowych niż ciężarne na diecie tradycyjnej. Niedobory dotyczą jedynie żelaza i witaminy B12. Natomiast brak badań biorących pod uwagę pokrycie norm w zakresie energii oraz białka (w tym aminokwasów egzogennych), co niestety uniemożliwia sformułowanie obiektywnych wniosków [10, 16–19, 22].
Biorąc pod uwagę dostępne publikacje dotyczące wpływu stosowania diety wegańskiej oraz diet wegetariańskich na przebieg, sposób rozwiązania oraz wyniki ciąży, nie można orzec, że diety te stanowią większe ryzyko dla matki i płodu niż diety konwencjonalne. A zatem na podstawie przytoczonego piśmiennictwa można stwierdzić, że prawidłowe stosowanie diet wegetariańskich, w tym wegańskiej, przez kobiety ciężarne nie stanowi zagrożenia dla zdrowia matki i dziecka. 
Niemniej bilansowanie tych diet, jak wynika z obserwacji autorów pracy, często sprawia trudności kobietom ciężarnym, szczególnie w kontekście zwiększonego zapotrzebowania na niektóre składniki diety, jak aminokwasy egzogenne, niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe, a także na niektóre składniki mineralne i witaminy, takie jak żelazo, wapń, witamina B12 czy witamina D. Częste jest także nadużywanie cukrów prostych w postaci sacharozy, z uwagi na wybieranie słodzonych potraw bezmięsnych (typu naleśniki, pierogi czy kluski), w szczególności u kobiet zmuszonych żywić się poza domem (np. studentek). A zatem niezbędne byłoby, aby każda kobieta planująca ciążę miała możliwość skorzystania z dobrze zaplanowanej edukacji żywieniowej. 
Należy jednak dodać, że istnieją pewne ograniczenia związane z powyższym przeglądem badań dotyczących wpływu diet wegańskich i wegetariańskich na przebieg ciąży i stan płodu. Mianowicie, aby rzetelnie porównywać stan zdrowia matek oraz dzieci różnych grup populacyjnych, należałoby wziąć pod uwagę nie tylko czynniki dietetyczne, ale także pozostałe elementy stylu życia badanych populacji, które niewątpliwie również mają znaczenie i wpływ na wyniki ciąży oraz stan zdrowia matki i płodu. Na przykład społeczność Adwentystów Dnia Siódmego nie stosuje żadnych używek, tj. narkotyków, alkoholu, tytoniu, kofeiny [9]. Biorąc pod uwagę styl życia i status ekonomiczny, który bez wątpienia ma wpływ na dietę, nie można porównywać także wegetariańskiej społeczności krajów zachodnich, w których wegańskie i wegetariańskie diety są często wybierane przez osoby prezentujące zdecydowanie zdrowszy styl życia i cechujące się większą zamożnością, z populacjami krajów o niższej stopie życiowej. Rodzaj diety bowiem nie jest tam często związany z wyborem, ale jest koniecznością. Natomiast z uwagi na niski status materialny istnieją powszechne niedobory żywieniowe związane z ograniczeniem dostępności do urozmaiconej żywności [23–24].

Piśmiennictwo:

1. Craig W.J., Mangels A.R.; American Dietetic Association. Position of the American Dietetic Association: vegetarian diets. J Am Diet Assoc. 2009; 109 (7): 1266–82 
2. Wen X., Justicia-Linde F., Kong K. i wsp. Associations of diet and physical activity with the three components of gestational weight gain. Am J Epidemiol 2013; 11 (Suppl): S1–181. 
3. Reddy S., Sanders T.A.B., Obeid O. The influence of maternal vegetarian diet on essential fatty acid status of the newborn. Eur J Clin Nutr 1994; 48: 358–68.
4. Ward R., Abraham R., McFadyen I.R. i wsp. Assessment of trace metal intake and status in a Gujerati pregnant Asian population and their influence on the outcome of pregnancy. Br J Obstet Gynaecol 1988; 95: 676–82.
5. Campbell-Brown M., Ward R.J., Haines A.P. i wsp. Zinc and copper in Asian pregnancies-is there evidence for a nutritional deficiency? Br J Obstet Gynaecol 1985; 92: 875–85.
6. Thomas J., Ellis F.R. The health of vegans during pregnancy. Abstract. Proc Nutr Soc 1977; 36: 46 A.
7. Lakin V., Haggarty P., Abramovich D.R. i wsp. Dietary intake and tissue concentration of fatty acids in omnivore, vegetarian and diabetic pregnancy. Prostaglandins Leukot Essent Fatty Acids 1998; 59: 209–20.
8. Drake R., Reddy S., Davies J. Nutrient intake during pregnancy and pregnancy outcome of lacto-ovo-vegetarians, fish-eaters and nonvegetarians. Veg Nutr 1998; 2: 45–52.
9. Fonnebo V. The healthy Seventh-day Adventist lifestyle: what is the Norwegian experience? Am J Clin Nutr 1994; 59 (Suppl): 1124S–9.
10. Piccoli G.B., Clari R., Vigotti F.N. i wsp. Vegan-vegetarian diets in pregnancy: danger or panacea? A systematic narrative review. BJOG 2015; 122: 623–633.
11. Alwan N.A., Greenwood D.C., Simpson N.A.B. i wsp. Dietary iron intake during early pregnancy and birth outcomes in a cohort of British women. Hum Reprod 2011; 26: 911–9.
12. Carter J.P., Furman T., Hutcheson H.R. Preeclampsia and reproductive performance in a community of vegans. South Med J 1987; 80: 692–7.
13. Robic T., Benedik E., Bratanic B. i wsp. Body composition in (NON) vegetarian pregnant women and their neonates. Clin Nutr Suppl 2012; 7: 108.
14. Stuebe A.M., Oken E., Gillman M.W. Associations of diet and physical activity during pregnancy with risk for excessive gestational weight gain. Am J Obstet Gynecol 2009; 201: 58.e1–8.
15. Koebnick C., Leitzmann R., Garcia A.L. i wsp. Long-term effect of a plant-based diet on magnesium status during pregnancy. Eur J Clin Nutr 2005; 59: 219–25.
16. Koebnick C., Heins U.A., Hoffmann I. i wsp. Folate status during pregnancy in women is improved by long-term high vegetable intake compared with the average western diet. J Nutr 2001; 131: 733–9.
17. Koebnick C., Hoffmann I., Dagnelie P.C. i wsp. Long-term ovo-lacto vegetarian diet Impairs vitamin B-12 status in pregnant women. J Nutr 2004; 134: 3319–26.
18. Sharma D.C., Kiran R., Ramnath V. i wsp. Iron deficiency and anemia in vegetarian mothers and their newborns. Indian. J Clin Biochem 1994; 9: 100–2.
19. Jathar V.S., Inamdar-Deshmukh A.B. Erythrocyte vitamin B12 activity in lactovegetarian pregnant Indian women. Acta Haematol 1981; 65: 153–6.
20. Stammers J.P., Hull D., Abraham R. i wsp. High arachidonic acid levels in the cord blood of infants of mothers on vegetarian diets. Br J Nutr 1989; 61: 89–97.
21. King J.C., Stein T., Doyle M. Effect of vegetarianism on the zinc status of pregnant women. Am J Clin Nutr 1981; 34: 1049–55.
22. Sharma J.B., Soni D., Murthy N.S. i wsp. Effect of dietary habit on prevalence of anemia in pregnant women of Delhi. J Obstet Gynaecol Res 2003; 29: 73–8.
23. Tofail F., Persson L.A., El Arifeen S. i wsp. Effects of prenatal food and micronutrient supplementation on infant development: a randomized trial from the Maternal and Infant Nutrition Interventions, Matlab (MINIMat) study. Am J Clin Nutr 2008; 87: 704–11.
24. Ganpule A., Yajnik C.S., Fall C.H.D. i wsp. Bone mass in Indian children-relationships to maternal nutritional status and diet during pregnancy: the Pune Maternal Nutrition Study. J Clin Endocrinol Metab 2006; 91: 2994– 3001.
25. Hui A.L., Ludwig S.M., Gardiner P. i wsp. Community-based exercise and dietary intervention during pregnancy: a pilot study. Can J Diabetes 2006; 30: 169–75.