Opryszczka narządów płciowych – rozpoznanie, leczenie, profilaktyka

Wirus opryszczki pospolitej (herpes simplex virus – HSV) jest patogenem z grupy otoczkowych DNA wirusów należących do rodziny herpeswirusów. Wyróżnia się dwa typy wirusa HSV – HHV-1 (human herpesvirus) oraz HHV-2. Typ pierwszy odpowiada przede wszystkim za opryszczkę wargową, natomiast drugi powoduje opryszczkę narządów płciowych oraz opryszczkowe zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, chociaż oba typy mogą powodować zmiany chorobowe w różnej lokalizacji ciała, zajmując nie tylko skórę, ale też narządy wewnętrzne, w tym układ nerwowy [1]. Szacowanie skali zakażenia wirusem opryszczki jest trudne ze względu na fakt, że często choroba przebiega bezobjawowo, a sam wirus może pozostawać w fazie uśpienia przez wiele lat.
W większości zakażenie pierwotne HHV-1 następuje w wieku wczesnodziecięcym. W przypadku HHV-2 momentem ekspozycji najczęściej jest inicjacja seksualna [2, 3].
Opryszczka narządów płciowych częściej występuje u osób dorosłych niż u dzieci.
Do czynników ryzyka zaliczane są: młody wiek inicjacji seksualnej, duża liczba partnerów seksualnych, stosunek bez zabezpieczenia w postaci prezerwatyw, niski poziom wykształcenia oraz niski status socjoekonomiczny. Do zakażenia wirusem dochodzi przede wszystkim przez kontakt z płynami ustrojowymi nosiciela, takimi jak łzy, ślina, śluz z dróg rodnych czy sperma, jednakże najbardziej zakaźny materiał stanowi płyn z pęcherzyków obejmujących zmienione chorobowo miejsca. Zakażenia przez użytkowanie tych samych przedmiotów dotyczą HHV-1. Po wniknięciu do organizmu wirus niezależnie od typu bytuje w układzie nerwowym – typ 1 przemieszcza się do zwoju trójdzielnego, a typ 2 migruje do zwoju lędźwiowego [4].
Wystąpienie zmian poprzedzają pieczenie, swędzenie i uczucie napięcia, które utrzymują się przez kilka dni. U mężczyzn zmiany chorobowe lokalizują się głównie na penisie, zwłaszcza na żołędzi, czasami obejmują cewkę moczową, utrudniając bądź uniemożliwiając mikcję. U kobiet pęcherzyki oraz sączące uszkodzenia naskórka umiejscawiają się na wewnętrznej stronie ud, kroczu, wargach sromowych, a nawet na szyjce macicy. W przypadkach ciężkiego przebiegu choroby występuje gorączka, silny ból zmienionych chorobowo miejsc, nietrzymanie moczu, boleśnie powiększone węzły chłonne pachwinowe oraz objawy ogólne, takie jak ból głowy, mięśni, stawów, gorączka, złe samopoczucie [5].
Rozpoznanie opryszczkowego zapalenia narządów płciowych następuje na podstawie charakterystycznych objawów, wywiadu oraz badania przeprowadzonego w gabinecie lekarskim. Ustalenie zakażenia HSV może być również przeprowadzone za pomocą badań serologicznych wykrywających swoiste przeciwciała. Przy ciężkim przebiegu choroby konieczne może być wykonanie dodatkowych badań lub hospitalizacja. Podczas zakażenia HHV-2 ważne jest jak najszybsze udzielenie profesjonalnej pomocy w celu profilaktyki powikłań groźnych dla układu nerwowego (opryszczkowe zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych) [6].
Leczenie opryszczki narządów płciowych polega na stosowaniu leków przeciwwirusowych o działaniu ogólnym. Leczenie dobrane jest w zależności od nasilenia objawów i ogólnego przebiegu choroby i obejmuje leczenie objawowe lub tzw. leczenie supresyjne. Leczenie objawowe w postaci preparatów doustnych powinno być uzupełniane o stosowanie preparatów miejscowych, jeżeli wymaga tego nasilenie objawów (np. maść cynkowa). Supresja natomiast polega na przewlekłym stosowaniu leków doustnych (4–6 miesięcy) oraz uzupełnianiu leczenia o preparaty miejscowe w przypadku nawrotów zmian skórnych negatywnie wpływających na jakość życia pacjenta. Pod wpływem leczenia supresyjnego z czasem nawroty powinny być łagodniejsze i rzadsze. Niestety, nie ma możliwości całkowitego wyleczenia zakażenia HSV, ponieważ leki przeciwwirusowe nie niszczą wirusa, a jedynie hamują jego replikację [7].
Badania przeprowadzone w przez europejskich badaczy pokazały coraz większy udział typu HHV-1 w występowaniu opryszczki narządów płciowych, mimo że w literaturze nadal funkcjonuje podział zakładający HHV-1 jako przyczynę jedynie 25–30% przypadków zakażeń narządów płciowych. Doniesienia mówią jednak o ok. 50-procentowym udziale HHV-1 w pierwotnej postaci choroby [8–11]. 
Substancją stosowaną z wyboru w leczeniu obu typów wirusa opryszczki jest acyklowir w postaci tabletek doustnych, m.in. pod nazwą handlową Hascovir. Substancja ta hamuje replikację wirusa, łagodzi objawy choroby oraz przyspiesza gojenie się zmian, zwłaszcza jeżeli jest podany w czasie pierwszych 24 godzin od pojawienia się pierwszych objawów. Oporność na lek wykazuje mniej niż 1% populacji. Objawy uboczne obejmują zaburzenia funkcji układu pokarmowego (biegunka, nudności, ból brzucha), ból mięśni i stawów, zawroty głowy, senność, zaburzenia funkcji nerek. Nie wykazano wpływu na funkcje psychomotoryczne oraz prowadzenie pojazdów i obsługę maszyn.
Dawkę oraz częstotliwość podawania leku ustala lekarz. Zazwyczaj w leczeniu opryszczki acyklowir stosowany jest doustnie w dawce 200 mg 5 razy dziennie lub 400 mg 3 razy dziennie przez 5–10 dni lub w ciężkich przypadkach 5 mg/kg dożylnie co 8 godzin przez 5–7 dni.
W nawrocie choroby acyklowir podawany jest w dawce 400 mg p.o. 3 razy dziennie lub 200 mg p.o. 5 razy dziennie lub 800 mg 2 razy dziennie przez 5 dni. W leczeniu supresyjnym nawrotów acyklowir należy stosować w dawce 400 mg p.o. 2 razy dziennie przez 4–6 miesięcy. Analiza dostępnego piśmiennictwa wykazała, że stosowanie acyklowiru w dawce 400 mg 5 razy dziennie skraca czas trwania infekcji o 1 dzień i zmniejsza czas trwania dolegliwości bólowych o 1,3 dni. Natomiast stosowanie doustne acyklowiru w dawce 400 mg 2 razy dziennie przez okres 4 miesięcy zmniejsza liczbę nawrotów choroby o 53%. Jak podają badania, dodatkowo stosowanie preparatów miejscowych zawierających 5-procentowy acyklowir może skrócić czas trwania choroby nawet o 2 dni. Obecnie na rynku nowością jest acyklowir w postaci lipożelu pod nazwą handlową Hascovir Lipożel, który poza swoimi właściwościami leczniczymi działa chłodząco i jest niewidoczny po nałożeniu, co istotnie wpływa na jego walory estetyczne [12, 13]. Najbardziej optymalnym rozwiązaniem wydaje się szczepionka, która wprowadzona do obowiązkowego programu szczepień mogłaby przyczynić się do istotnego spadku liczby zakażeń. Niestety, nadal trwają prace oraz badania nad składem ewentualnego preparatu uodparniającego [14].
Profilaktyka zakażeń wirusem opryszczki pospolitej jest ważna, ale również dość trudna do pełnego wdrożenia ze względu na nosicieli bezobjawowych, którzy – przez brak świadomości o zakażeniu i rozpowszechnianiu wirusa – mogą nie przestrzegać zaleceń dotyczących profilaktyki zachorowań. Dlatego tak ważna jest przede wszystkim edukacja związana z zapobieganiem ekspozycji na HSV, w tym edukacja seksualna. Należy pamiętać, że prezerwatywa nie chroni całkowicie przed zakażeniem, a jedynie zmniejsza ryzyko zarażenia się. Ważne jest, aby w czasie pojawienia się czynnych zmian powstrzymać się od współżycia całkowicie. Także w polu medycyny estetycznej profilaktyka, zwłaszcza u osób z dodatnim wywiadem w kierunku HSV, jest niezwykle ważna, szczególnie ze względu na opisy zakażeń o ciężkim przebiegu. Zapobiegawczo w okresie okołozabiegowym można podawać acyklowir w dawce 2 razy 400 mg przez 5 dni [15].
Z uwagi na doniesienia o HHV-1 jako przyczynie nie tylko opryszczki wargowej, ale również genitalnej, zaleca się korzystanie z osobnych naczyń, sztućców czy ręczników. W razie wystąpienia czynnych zmian w obrębie twarzy należy powstrzymać się od pocałunków oraz zbliżania twarzy do osoby potencjalnie zdrowej. Nie wykazano, aby stosowanie plastrów izolujących pęcherze wpływało istotnie na zmniejszenie ryzyka zakażenia.

Podsumowanie

Wirus opryszczki wciąż pozostaje jednym z najbardziej rozpowszechnionych wirusów w społeczeństwie, jednakże nie został jeszcze do końca poznany. Bezobjawowe oraz atypowe przebiegi zachorowań utrudniają leczenie oraz profilaktykę. Należy jednak pamiętać, że edukacja w zakresie zapobiegania, a także wcześnie podjętej i odpowiednio dobranej terapii acyklowirem może skutecznie skrócić epizod chorobowy, a nawet zmniejszyć częstość nawrotów. 

Piśmiennictwo

1. Jabłońska S., Chorzelski T. Choroby skóry. PZWL, Warszawa 2001.
2. Dziubek Z. Choroby zakaźne i pasożytnicze. PZWL, Warszawa 2010.
3. Costello M., Sabatini L., Yungbluth P. Herpes Simplex Virus infections and current methods for laboratory detection. Clin Microbiol Newsl 2006; 28: 185–192.
4. Shields L.B.E., Alsorogi M.S. Herpes Simplex Virus Type 2 Radiculomyelitis Disguised as Conversion Disorder. Case Rep Neurol. 2019; 11 (1): 117–123.
5. Majewska A., Krawczyk E., Łuczak M. Opryszczka narządów płciowych (genital herpes) – obraz kliniczny i możliwe następstwa zakażeń (cz. I). Zakażenia 2005; 5: 60–67.
6. Collier L., Oxford J. Herpeswirusy. W: Wirusologia. Collier L. (ed.). PZWL, Warszawa 1998.
7. Spruance S., Stewart J., Rowe N. i wsp. Treatment of recurrent herpes simplex labialis with oral acyclovir. J Infect Dis 1990; 161: 181–190.
8. Rompalo A.M. i wsp. Emerging issues in the management of Herpes Simplex Virus infections. The John Hopkins University School of Medicne, 2007.
9. Cowman F.M. i wsp. Herpes Simplex Virus type 1 infection: a sexually transmitted infection of adolescence. Sex Transm Inf 2002; 78: 346–8.
10. Fatahzadeh M., Schwartz R.A. Human Herpes Simplex Virus infections: Epidemiology, pathogenesis, symptomatology, diagnosis and management. Am Acad Dermatol 2007; 57 (5): 737–759.
11. Stanberry L.R. i wsp. New developments in the epidemiology, natural history and management of genital herpes. Antiviral Res 1999; 42: 1–14.
12. Cernik C., Gallina K., Brodell R.T. The treatment of herpes simplex infections: an evidence-based review. Arch Intern Med. 2008; 168 (11): 1137–1144.
13. Dzieciątkowski T., Rola A., Majewska A. i wsp. Leki stosowane w leczeniu zakażeń herpeswirusami ludzi. Post Mikrobiol. 2007; 3: 211–221.
14. Bernstein D.I., Morello C.S., Cardin R.D. i wsp. A vaccine containing highly purified virus particles in adjuvant provides high level protection against genital infection and disease in guinea pigs challenged intravaginally with homologous and heterologous strains of herpes simplex virus type 2. Vaccine. 2019; 11: S0264-410X(19)31 332–5.
15. Wysocki J., Salamon-Słowińska D. Zakażenie wirusami Herpes simplex – postaci kliniczne i ich leczenie. Zakażenia 2003; 3: 62–67.