Częstą przyczyną wizyt dziewcząt w poradniach ginekologicznych są zakażenia narządów płciowych, z czego 2/5 przypadków dotyczy pacjentek w przedziale wiekowym 0–14 lat. Szczególne nasilenie zakażeń obserwuje się pomiędzy 3. a 10. rokiem życia. Przebieg choroby, poczynając od objawów, a kończąc na leczeniu, jest uzależniony od wielu czynników: od powodującego infekcję patogenu, ale także od wieku dziecka, chorób towarzyszących i aktywności seksualnej.
POLECAMY
Najczęstszą przyczyną zakażeń u dziewcząt przed okresem dojrzewania jest nieprawidłowa higiena intymna, natomiast u dziewcząt, które rozpoczęły już współżycie seksualne, są to infekcje przenoszone drogą płciową (sexually transmitted infections – STI).
Biocenoza pochwy jest uzależniona od profilu hormonalnego dziewczynki, dlatego w zależności od wieku jej fizjologia jest różna. W okresie noworodkowym obserwuje się jeszcze nieznaczny wpływ hormonów łożyskowych i estrogenów matki; nabłonek pochwy jest zbudowany z kilku warstw płaskich komórek wypełnionych glikogenem. Mikroflora zasiedlająca organizm dziecka początkowo warunkowana jest sposobem jego przyjścia na świat i różni się u dziewcząt urodzonych siłami natury od tych urodzonych poprzez cięcie cesarskie. W skład mikroflory pochwy mogą fizjologicznie wchodzić bakterie beztlenowe i tlenowe, a właściwy stosunek pomiędzy nimi gwarantuje prawidłowy ekosystem pochwy.
Przed okresem dojrzewania mamy do czynienia z tzw. okresem spokoju hormonalnego. Błona śluzowa pochwy jest cienka i atroficzna, a pH neutralne – w granicach 6,5–7,5. Wąskość pochwy, przyleganie jej ścian i obecność błony dziewiczej stanowią mechaniczną ochronę, niezbędną przy braku pałeczek kwasotwórczych.
Wysoka aktywność hormonalna u dziewcząt w okresie dojrzewania płciowego jest przyczyną pogrubienia błony śluzowej pochwy, która zbudowana jest wówczas z trzech warstw komórek bogatych w glikogen. Jego metabolizm do glukozy i kwasu mlekowego powoduje obniżenie pH pochwy i kolonizację kwasolubnych pałeczek Lactobacillus spp.
Czynniki sprzyjające częstemu występowaniu i nawracaniu zapaleń sromu i pochwy u dziewcząt można podzielić na kilka podstawowych grup. Czynniki fizjologiczne są głównie spowodowane małą aktywnością hormonalną (estrogenów i progesteron), co wiąże się z brakiem śluzu szyjkowego i jego właściwości absorpcyjnych oraz brakiem pałeczek kwasotwórczych (neutralne pH pochwy). Anatomiczna bliskość ujścia cewki moczowej i odbytu zwiększa prawdopodobieństwo transmisji infekcji. Podobnie jak słabo wykształcone wargi sromowe mniejsze, brak poduszeczek tłuszczowych w wargach sromowych większych i brak owłosienia łonowego, które u dojrzałych kobiet stanowią naturalne bariery ochronne.
Do najczęstszych czynników egzogennych sprzyjających zakażeniom, a jednocześnie takich, których wyeliminowanie nie powinno sprawiać trudności, należy zła lub nieprawidłowa higiena. Należy pamiętać, że stosowanie czynników drażniących w postaci niektórych płynów do higieny intymnej, mydeł i proszków oraz zły dobór bielizny także może skutkować nawracającymi zakażeniami sromu i pochwy u dzieci. W wyjątkowych sytuacjach nawracające zakażenia sromu i pochwy są pierwszym objawem występowania wady wrodzonej narządu rodnego (przetoki moczowodowej, ektopii moczowodu) lub choroby skóry (atopowego zapalenia skóry, łuszczycy).
U starszych dziewcząt olbrzymie znaczenie będzie miało rozpoczęcie współżycia seksualnego. Zawsze należy jednak brać pod uwagę możliwość wystąpienia molestowania seksualnego, zwłaszcza u młodszych dziewcząt, a obecność Chlamydia trachomatis, Neisseria gonorrhoeae, Trichomonas vaginalis i Mycoplasma spp. w wymazach bakteriologicznych powinna zwiększyć czujność kliniczną [1–3].
W profilaktyce zakażeń sromu i pochwy u dziewcząt olbrzymią rolę odgrywa odpowiednia higiena osobista i leczenie wspomagające. Właściwe mycie narządów płciowych powinno polegać na częstym obmywaniu sromu, jednak przy unikaniu długich kąpieli i gorącej wody. Zabiegi higieniczne krocza powinny być wykonywane w kierunku od przodu ku tyłowi. Nie należy stosować substancji drażniących, tj. niewłaściwych płynów do higieny intymnej, mydeł zapachowych czy płynów do kąpieli. Polecane jest natomiast stosowanie emulsji myjących do higieny intymnej, jak na przykład prOVag®, którą można stosować już od pierwszego roku życia, a przez swoje właściwości pielęgnujące i ochronne jest bezpieczna i skuteczna, zwłaszcza przy podrażnieniach sromu, nawet u alergików [3, 4].
Jako leczenie wspomagające zakażenia narządów płciowych można stosować nasiadówki w roztworach ziołowych (np. kora dębu), zasadowych (np. kalium hypermanganicum 1 : 5000) i miejscowe środki łagodzące (emulsje oliwkowe) lub glikokortykosteroidy. W przypadku alergicznego podłoża zmian należy unikać produktów alergizujących i stosować leki przeciwhistaminowe. Dziewczęta powinny nosić luźną, bawełnianą, wypraną w gorącej wodzie bieliznę, a unikać odzieży wełnianej, z tworzyw sztucznych, znacznie przylegającej do ciała. U dziewcząt w okresie dojrzewania po leczeniu antybiotykoterapią należy zastosować preparaty kwasu mlekowego w celu odbudowy flory fizjologicznej [1–4].
Cel projektu
Celem projektu badawczego była ocena skuteczności zastosowania emulsji prOVag® do codziennej higieny intymnej u dziewcząt zdrowych oraz w profilaktyce i leczeniu stanów zapalnych zewnętrznych narządów płciowych.
Materiał i metody
Badaniem o charakterze prospektywnym objęto populację 52 dziewcząt w wieku 1–14 lat, u których zastosowano do codziennej higieny intymnej preparat prOVag® (IBSS BIOMED S.A.) przez 1 miesiąc. Grupę badaną stanowiło 29 dziewcząt z objawami podrażnienia sromu, a grupę kontrolną 23 dziewczęta zdrowe. Kryteria włączenia do badania stanowiły: brak schorzeń ogólnoustrojowych (np. alergie, choroby skóry) i negatywny wynik wymazu bakteriologicznego ze sromu.
Na pierwszej wizycie (inicjującej) przeprowadzono badanie ginekologiczne i pobrano wymaz bakteriologiczny ze sromu dziewczynki. Rodzice dziewcząt zostali poproszeni o wypełnienie kwestionariusza badawczego składającego się z części ogólnej (dane socjodemograficzne, wywiad chorobowy, rodzinny, ginekologiczny), 5-punktowej analogowej skali samooceny występowania objawów stanów zapalnych lub podrażnienia zewnętrznych narządów płciowych (1–5 pkt).
Druga wizyta (podsumowująca) odbyła się po miesiącu od rozpoczęcia badania. W jej trakcie przeprowadzono ponownie badanie ginekologiczne, a dziewczęta i ich rodzice dokonywali samooceny występowania objawów stanów zapalnych lub podrażnienia zewnętrznych narządów płciowych w 5-punktowej analogowej skali oraz satysfakcji ze stosowania preparatu prOVag® emulsja.
Otrzymane wyniki opracowano statystycznie za pomocą oprogramowania Statictica 10.0 PL, wykorzystując statystyki podstawowe, tabele liczności oraz test t dla prób zależnych, test znaków i test kolejności par Wilcoxona.
Wyniki
Średni wiek badanej populacji dziewcząt wynosił 10,89 ±3,23 roku. Populacja badanych dziewcząt zamieszkiwała głównie miasta – 73,08%. 84,62% matek i 75,00% ojców badanych dziewcząt miało wykształcenie wyższe.
Miesiączkowało już 40,38% dziewcząt, a 59,62% (n = 31) było w okresie spokoju hormonalnego (przed menarche). Średni wiek menarche badanych dziewcząt wynosił 12,12 ±1,28 roku. 61,90% dziewcząt deklarowało regularne cykle miesiączkowe, 57,15% brak dolegliwości bólowych, a 85,71% badanych prawidłowe objętości krwawień miesiączkowych.
U 92,31% dziewcząt nie stwierdzono żadnych chorób towarzyszących, a jedynie 4 z nich (7,69%) miały rozpoznane choroby alergiczne. Nie przyjmowało żadnych leków 96,15% pacjentek. U 3 dziewcząt podano w wywiadzie przebyte zabiegi chirurgiczne (appendektomia).
Wykres 1. Występowanie objawów stanów zapalnych/podrażnienia zewnętrznych narządów płciowych (5-punktowa analogowa skala) przed rozpoczęciem leczenia i po zakończeniu terapii w populacji badanej
Wykres 2. Satysfakcja/zadowolenie ze stosowania emulsji prOVag® po 1 miesiącu terapii (5-punktowa analogowa skala)
Wyniki oceny występowania objawów stanów zapalnych/podrażnienia zewnętrznych narządów płciowych (w 5-punktowej analogowej skali) przed rozpoczęciem i po zakończeniu terapii przedstawiono na wykresie 1. Wykazano znamienną statystycznie redukcję objawów podrażnienia sromu w przebiegu badania i stosowania preparatu prOVag® emulsja w obserwacji długoterminowej.
U dziewcząt grupy kontrolnej, bez objawów podrażnienia sromu przed rozpoczęciem badania, zastosowanie miejscowej emulsji prOVag® w 91,30% przypadków okazało się bezpieczne i nie indukowało niepożądanych objawów podrażnienia zewnętrznych narządów płciowych. U dziewcząt grupy badanej stwierdzono: całkowite ustąpienie objawów podrażnienia, zaczerwienienia i dyskomfort sromu w 55,17%, zmniejszenie nasilenia objawów w 27,59%, brak zmian w odczuwaniu dolegliwości w 13,79%; natomiast u jednej pacjentki (3,45%) stwierdzono nasilenie dolegliwości.
Badana populacja dziewcząt pozytywnie określiła satysfakcję ze stosowania emulsji prOVag® po 1 miesiącu terapii (5-punktowa analogowa skala) (wykres 2).
W trakcie badania nie odnotowano żadnych działań niepożądanych.
Dyskusja
Emulsja myjąca do higieny intymnej dla dzieci i kobiet (prOVag® emulsja) polecana jest do stosowania u dzieci powyżej 1. roku życia, zwłaszcza przy podrażnieniach sromu, nawet u dzieci z chorobami alergicznymi; jest bezpieczna i skuteczna, wykazuje właściwości pielęgnujące, ochronne i przyspiesza regenerację (nie niszczy naturalnej mikroflory tych okolic) oraz wykazuje antagonizm w stosunku do: Candida albicans, Candida glabrata, Gardnerella vaginalis, Streptococcus agalactiae i Escherichia coli [3, 4].
Zaprezentowane autorskie badanie pilotażowe jest jednym z nielicznych badań oceniających efektywność prOVag® emulsji do higieny intymnej zastosowanej u dziewcząt zgłaszających się do poradni ginekologicznych. Jednakże należy podkreślić, że są to pierwsze wyniki obejmujące krótki czas obserwacji klinicznej, bez randomizacji, co z pewnością powinno być uwzględnione przy kontynuacji projektu badawczego.
Wnioski
Na podstawie uzyskanych wstępnych wyników badań pilotażowych można wnioskować, że zastosowanie preparatu w postaci miejscowej łagodzi podrażnienia, zaczerwienienia i dyskomfort w okolicy sromu u dziewcząt. Preparat może być również bezpiecznie stosowany do codziennej higieny intymnej dziewcząt.
Piśmiennictwo
- McGreal S., Wood P. Recurrent vaginal discharge in children. J Pediatr Adolesc Gynecol 2013; 26 (4): 205–208.
- Cemek F., Odabaş D., Şenel Ü. i wsp. Personal hygiene and vulvovaginitis in prepubertal children. J Pediatr Adolesc Gynecol 2016; 29 (3): 223–227.
- Matytsina L.A., Greydanus D.E., Gurkin Y.A. Vaginal microbiocoenosis and cytology of prepubertal and adolescent girls: their role in health and disease. World J Pediatr 2010; 6 (1): 32–37.
- Dębski R., Heczko P., Jakimiuk A. i wsp. Opinia Zespołu Ekspertów Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego dotycząca stosowania preparatów inVag®, prOVag® i prOVag żel® w ginekologii i położnictwie. Ginekol Pol 2012; 83: 233–236.
