Zarówno ciąża, jak i karmienie piersią to okresy wzmożonego zapotrzebowania na składniki odżywcze. Podstawową rolę w zapewnieniu prawidłowego rozwoju dziecka oraz zdrowia matki odgrywa właściwe odżywianie się kobiet już w okresie prekoncepcyjnym, następnie w ciąży, a także podczas karmienia piersią. Zbilansowana dieta to klucz do prawidłowego przebiegu ciąży
i rozwoju płodu oraz niemowlęcia.
Tab. 1. Zalecenia suplementacji DHA i innych kwasów tłuszczowych omega-3 według stanowiska ekspertów z 2010 r.
POLECAMY
Zalecenia suplementacji DHA i innych kwasów tłuszczowych omega-3 | |
Grupa docelowa | Zalecenie |
Kobiety ciężarne i karmiące | Kobiety w ciąży i karmiące – min. 200 mg DHA dziennie, w przypadku małego spożycia ryb – 400–600 mg DHA dziennie |
Niemowlęta | Wytyczne dyrektywy Unii Europejskiej dotyczące zasad suplementacji LC-PUFA w mleku modyfikowanym dla niemowląt. Nie zaleca się dodatkowej suplementacji DHA w diecie niemowląt karmionych piersią |
Dzieci do 3. r.ż. | Zalecane spożycie kwasów tłuszczowych długołańcuchowych omega-3 wynosi 150–200 mg na dobę. U dzieci, które nie spożywają regularnie ryb, należy uwzględnić suplementację tych kwasów |
Tab. 2. Zalecenie suplementacji DHA według ekspertów PTG
Zalecenie suplementacji DHA | |
Grupa docelowa | Zalecenie |
Kobiety ciężarne | Kobiety w ciąży powinny w przypadku niskiego spożycia ryb i innych źródeł DHA przyjmować 500 mg DHA dziennie już od pierwszego miesiąca ciąży |
Ciąża zagrożona porodem przedwczesnym | Kobiety w ciąży o wysokim ryzyku porodu przedwczesnego powinny przyjmować 1000 mg DHA dziennie |
Kobiety karmiące | Już od pierwszych dni po urodzeniu kobieta powinna kontynuować suplementację DHA, aby zapewnić prawidłową jego zawartość w pokarmie |
Z dostępnych badań i wszelkich doniesień naukowych wynika, że jednym z najważniejszych składników diety w okresie ciąży i laktacji jest kwas dokozaheksaenowy (DHA) z grupy kwasów omega-3. Prawidłowe spożycie tego składnika podczas ciąży powoduje nieznaczne wydłużenie czasu jej trwania, zwiększa masę urodzeniową dziecka oraz obniża ryzyko wystąpienia porodu przedwczesnego.
Kwas DHA gromadzony jest głównie w obrębie ośrodkowego układu nerwowego (OUN). Jego najwyższe wartości obserwuje się po 20. tygodniu ciąży i od tego czasu sukcesywnie są one kontynuowane aż do 4. roku życia dziecka. Transport DHA do płodu odbywa się przez łożysko i jest on uzależniony od zawartości DHA w diecie matki [1].
Kwas DHA jest bardzo ważnym elementem strukturalnym błon komórkowych oraz głównym budulcem mózgu (stanowi ok. 60% kory mózgowej), a także siatkówki oka (stanowi 95% wszystkich kwasów omega-3 w niej obecnych). Jego odpowiednie spożycie wpływa na rozwój ośrodkowego i centralnego układu nerwowego. Według literatury DHA (ang. life’s DHA) zmniejsza ryzyko infekcji układu oddechowego (o ok. 60%), wystąpienie alergii pokarmowej (ok. 70%), a także alergii wziewnej i astmy [2, 3].
Profilaktyka przedwczesnych porodów
Niezwykle istotne są badania prof. Susan Carlson z University of Missouri, według których DHA o ponad 85% zmniejsza ryzyko wystąpienia porodu przedwczesnego. Należy pamiętać, że w Polsce 1 na 10 niemowlaków to wcześniak. Rocznie w Polsce rodzi się ok. 314 tys. dzieci, przy czym ok. 25 tys. to wcześniaki urodzone między 23.–37. tygodniem życia płodowego (6–8,5%) [2, 3].
Pozostałe korzyści wynikające ze spożywania odpowiedniej ilości kwasów z rodziny omega-3, a w szczególności czystego DHA, to przede wszystkim rzadziej występujący stan przedrzucawkowy, który w konsekwencji prowadzi do niskiej masy urodzeniowej dziecka, odklejenia łożyska, pęknięcia wątroby czy nawet udaru. Badacze wskazują również, że DHA zmniejsza ryzyko wystąpienia przedwczesnego porodu oraz depresji poporodowej [4].
Dawkowanie DHA po urodzeniu
Po zakończeniu okresu karmienia piersią dziecko, zgodnie z jednym z rozporządzeń Komisji Europejskiej, powinno otrzymywać DHA w ilości 0,3% wszystkich kwasów tłuszczowych. Oznacza to, że minimalna dzienna dawka musi wynosić min. 100 mg DHA i być podawana do 2. roku życia dziecka [5].
Po 2. roku życia, według Norm Żywienia Zdrowia Dzieci oraz Norm Żywienia Populacji Polskiej Instytutu Żywności i Żywienia, w organizmie dziecka wzrasta zapotrzebowanie na pozostałe wielonienasycone kwasy tłuszczowe – wtedy też powinny być dostarczane DHA + kwas eikozapentaenowy (EPA) w dawce ok. 250 mg dziennie.
Kolejną grupą, w której wskazana jest suplementacja DHA, są wcześniaki. U tych dzieci DHA wspomaga dojrzewanie układu nerwowego, poprawia zdolności adaptacyjne, psychoruchowe, a także korzystnie wpływa na pracę serca oraz ostrość widzenia [2–5].
Stanowisko European Food Safety Authority potwierdza konieczność zapewnienia odpowiedniej dystrybucji kwasu DHA płodowi i noworodkowi w celu umożliwienia prawidłowego rozwoju poznawczego i ostrości widzenia.
Wyniki międzynarodowego wieloośrodkowego badania epidemiologicznego wskazują, że większe ilości DHA w mleku matki i większe spożycie owoców morza przyczyniają się do obniżenia ryzyka wystąpienia depresji poporodowej [6].
Niedobory kwasów wielonienasyconych
Jednakże w diecie przeciętnej Polki występują niedobory kwasów wielonienasyconych z grupy omega-3. Ze względu na ogólnie stosowaną dietę i nawyki żywieniowe Polska należy do krajów o istotnym zagrożeniu niedoborem kwasów tłuszczowych długołańcuchowych omega-3. Wyniki wieloośrodkowego ogólnopolskiego badania stanu zdrowia ludności (WOBASZ) [7] wykazują, że spożycie ryb w populacji polskiej jest zbyt małe. Przeciętna dzienna konsumpcja ryb w grupie mężczyzn wynosiła średnio 16 g (przy zalecanym spożyciu 35 g). U kobiet spożycie ryb było poniżej zalecanej wartości i wynosiło 15 g (zalecane 30 g).
Z ogólnopolskich badań sposobu żywienia [8] wynika, że spożycie DHA w grupie kobiet w wieku 19–30 lat wynosiło 110 mg, a u kobiet 31–50 lat – 120 mg. Codzienna dieta nie pokrywała zatem zalecanych przez Instytut Żywności i Żywienia 200 mg LC-PUFA (ang. long chain poly-unsaturated fatty acids) na dobę dla wszystkich grup wiekowych. Stąd liczne rekomendacje suplementacji tych składników, np. opublikowane w 2010 r. stanowisko Polskiej Grupy Ekspertów w sprawie suplementacji kwasu DHA i innych kwasów tłuszczowych omega-3 w populacji kobiet ciężarnych, karmiących piersią oraz niemowląt i dzieci do lat 3 [9]. W tej publikacji zaleca się kobietom w ciąży i karmiącym suplementowanie minimum 200 mg DHA dziennie, jednak w przypadku małego spożycia ryb należy uwzględnić suplementację wyższą, np. 400–600 mg DHA dziennie. Wskazuje się również na bezpieczeństwo przyjmowania do 1 g DHA na dobę i 2,7 g oleju rybiego na dobę.
Suplementację LC-PUFA sugerują również rekomendacje zespołu ekspertów Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego (PTG) dotyczące stosowania DHA podczas ciąży i karmienia piersią [10]. Dla zapewnienia prawidłowych zasobów DHA w organizmie matki i prawidłowej dystrybucji dla płodu, kobiety w ciąży powinny w przypadku niskiego spożycia ryb i innych źródeł DHA przyjmować 500 mg DHA dziennie już od pierwszego miesiąca ciąży. Kobiety w ciąży o wysokim ryzyku porodu przedwczesnego powinny przyjmować 1000 mg DHA dziennie.
Piśmiennictwo
- Koletzko B., Lien E., Agostoni C. et al. Recommendations and guidelines for perinatal practice. The roles of long – chain polyunsaturated fatty acids in pregnancy, lactation and infancy: review of currant knowledge and consensus recommendations. J Periant Med. 2008; 36: 5–14.
- Minns L.M., Kerling E.H., Neely M.R., Sullivan D.K., Wampler J.L. et al. Toddler formula supplemented with docozahexaenic acid (DHA) improves DHA status and respiratory health in a randomized, double-blind, controlled trial of US children less than 3 years of age. Prostaglandins Leukot Essent Fatty Acids. 2010; 82 (4–6): 287–93.
- Minns L.M., Kerling E.H., Neely M.R., Sullivan D.K., Wampler J.L. et al.
- Birch E.E., Khoury J.C., Berseth C.L., Castañeda Y.S., Couch J.M. et.al. The impact of early nutrition on incidence of allergic manifestations and common respiratory illnesses in children. J Pediatr. 2010; 156 (6): 902–6.
- Carlson S.E., Colombo J., Gajewski B.J., Gustafson K.M., Mundy D. et al. DHA supplementation and pregnancy outcomes. Am J Clin Nutr. 2013; 97 (4): 808–15.
- Świątkowska D. Poradnik karmienia kobiet w ciąży. Klinika Położnictwa i Ginekologii Instytutu Matki i Dziecka, s. 74, //www.imid.med.pl/images/poradnik-zywienia-dla-kobiet-w-ciazy.pdf (dostęp 2015.03.30).
- Szajewska H., Hotvath A., Koletzko B. Effect of n-3 long – chain polyunsaturated fatty acid suplementation of women with low – risk pregnancies on pregnancy outcomes and growth measures at birth: a meta – analysis of randomized controlled trials. Am J Clin Nutr. 2006; 83: 1337–44.
- Sygnowska E., Waśkiewicz A., Głuszek J. i wsp. Spożycie produktów spożywczych przez dorosłą populację Polski. Wyniki programu WOBASZ. Kardiologia Polska 2005; 63 (supl. 4): 6.
- Szponar L., Rychlik E., Ołtarzewski M. Badania indywidualnego spożycia żywności i stanu odżywienia w gospodarstwach domowych. Prace Instytutu Żywności i Żywienia, Warszawa 2003.
- Czajkowski K., Czerwionka-Szaflarska M., Charzewska J., Chybicka A., Dobrzańska A. i wsp. Stanowisko ekspertów w sprawie suplementacji kwasu dokozakeksaenowego i innych kwasów tłuszczowych omega-3 w populacji kobiet ciężarnych, karmiących piersią oraz niemowląt i dzieci do lat 3. Standardy Medyczne. Pediatria 2010; 7: 729–736.
- Bednarek W., Karowicz-Bilińska A., Kotarski J., Nowak-Markwitz E., Poręba R., Spaczyński M. Rekomendacje Zespołu Ekspertów Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego w zakresie stosowania kwasów omega-3 w położnictwie. Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego 2006–2011. Ginekologia Polska 2012; 162–164.