Suplementacja kwasem dokozaheksaenowym (DHA)

Tab. 1. Zalecenia suplementacji DHA i innych kwasów tłuszczowych omega-3 według stanowiska ekspertów z 2010 r.

Tab. 2. Zalecenie suplementacji DHA według ekspertów PTG

Z dostępnych badań i wszelkich doniesień naukowych wynika, że jednym z najważniejszych składników diety w okresie ciąży i laktacji jest kwas dokozaheksaenowy (DHA) z grupy kwasów omega-3. Prawidłowe spożycie tego składnika podczas ciąży powoduje nieznaczne wydłużenie czasu jej trwania, zwiększa masę urodzeniową dziecka oraz obniża ryzyko wystąpienia porodu przedwczesnego.

Kwas DHA gromadzony jest głównie w obrębie ośrodkowego układu nerwowego (OUN). Jego najwyższe wartości obserwuje się po 20. tygodniu ciąży i od tego czasu sukcesywnie są one kontynuowane aż do 4. roku życia dziecka. Transport DHA do płodu odbywa się przez łożysko i jest on uzależniony od zawartości DHA w diecie matki [1]. 

Kwas DHA jest bardzo ważnym elementem strukturalnym błon komórkowych oraz głównym budulcem mózgu (stanowi ok. 60% kory mózgowej), a także siatkówki oka (stanowi 95% wszystkich kwasów omega-3 w niej obecnych). Jego odpowiednie spożycie wpływa na rozwój ośrodkowego i centralnego układu nerwowego. Według literatury DHA (ang. life’s DHA) zmniejsza ryzyko infekcji układu oddechowego (o ok. 60%), wystąpienie alergii pokarmowej (ok. 70%), a także alergii wziewnej i astmy [2, 3].

Profilaktyka przedwczesnych porodów

Niezwykle istotne są badania prof. Susan Carlson z University of Missouri, według których DHA o ponad 85% zmniejsza ryzyko wystąpienia porodu przedwczesnego. Należy pamiętać, że w Polsce 1 na 10 niemowlaków to wcześniak. Rocznie w Polsce rodzi się ok. 314 tys. dzieci, przy czym ok. 25 tys. to wcześniaki urodzone między 23.–37. tygodniem życia płodowego (6–8,5%) [2, 3].

Pozostałe korzyści wynikające ze spożywania odpowiedniej ilości kwasów z rodziny omega-3, a w szczególności czystego DHA, to przede wszystkim rzadziej występujący stan przedrzucawkowy, który w konsekwencji prowadzi do niskiej masy urodzeniowej dziecka, odklejenia łożyska, pęknięcia wątroby czy nawet udaru. Badacze wskazują również, że DHA zmniejsza ryzyko wystąpienia przedwczesnego porodu oraz depresji poporodowej [4].

Dawkowanie DHA po urodzeniu 

Po zakończeniu okresu karmienia piersią dziecko, zgodnie z jednym z rozporządzeń Komisji Europejskiej, powinno otrzymywać DHA w ilości 0,3% wszystkich kwasów tłuszczowych. Oznacza to, że minimalna dzienna dawka musi wynosić min. 100 mg DHA i być podawana do 2. roku życia dziecka [5]. 

Po 2. roku życia, według Norm Żywienia Zdrowia Dzieci oraz Norm Żywienia Populacji Polskiej Instytutu Żywności i Żywienia, w organizmie dziecka wzrasta zapotrzebowanie na pozostałe wielonienasycone kwasy tłuszczowe – wtedy też powinny być dostarczane DHA + kwas eikozapentaenowy (EPA) w dawce ok. 250 mg dziennie.

Kolejną grupą, w której wskazana jest suplementacja DHA, są wcześniaki. U tych dzieci DHA wspomaga dojrzewanie układu nerwowego, poprawia zdolności adaptacyjne, psychoruchowe, a także korzystnie wpływa na pracę serca oraz ostrość widzenia [2–5]. 

Stanowisko European Food Safety Authority potwierdza konieczność zapewnienia odpowiedniej dystrybucji kwasu DHA płodowi i noworodkowi w celu umożliwienia prawidłowego rozwoju poznawczego i ostrości widzenia.

Wyniki międzynarodowego wieloośrodkowego badania epidemiologicznego wskazują, że większe ilości DHA w mleku matki i większe spożycie owoców morza przyczyniają się do obniżenia ryzyka wystąpienia depresji poporodowej [6].

Niedobory kwasów wielonienasyconych

Jednakże w diecie przeciętnej Polki występują niedobory kwasów wielonienasyconych z grupy omega-3. Ze względu na ogólnie stosowaną dietę i nawyki żywieniowe Polska należy do krajów o istotnym zagrożeniu niedoborem kwasów tłuszczowych długołańcuchowych omega-3. Wyniki wieloośrodkowego ogólnopolskiego badania stanu zdrowia ludności (WOBASZ) [7] wykazują, że spożycie ryb w populacji polskiej jest zbyt małe. Przeciętna dzienna konsumpcja ryb w grupie mężczyzn wynosiła średnio 16 g (przy zalecanym spożyciu 35 g). U kobiet spożycie ryb było poniżej zalecanej wartości i wynosiło 15 g (zalecane 30 g).

Z ogólnopolskich badań sposobu żywienia [8] wynika, że spożycie DHA w grupie kobiet w wieku 19–30 lat wynosiło 110 mg, a u kobiet 31–50 lat – 120 mg. Codzienna dieta nie pokrywała zatem zalecanych przez Instytut Żywności i Żywienia 200 mg LC-PUFA (ang. long chain poly-unsaturated fatty acids) na dobę dla wszystkich grup wiekowych. Stąd liczne rekomendacje suplementacji tych składników, np. opublikowane w 2010 r. stanowisko Polskiej Grupy Ekspertów w sprawie suplementacji kwasu DHA i innych kwasów tłuszczowych omega-3 w populacji kobiet ciężarnych, karmiących piersią oraz niemowląt i dzieci do lat 3 [9]. W tej publikacji zaleca się kobietom w ciąży i karmiącym suplementowanie minimum 200 mg DHA dziennie, jednak w przypadku małego spożycia ryb należy uwzględnić suplementację wyższą, np. 400–600 mg DHA dziennie. Wskazuje się również na bezpieczeństwo przyjmowania do 1 g DHA na dobę i 2,7 g oleju rybiego na dobę. 

Suplementację LC-PUFA sugerują również rekomendacje zespołu ekspertów Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego (PTG) dotyczące stosowania DHA podczas ciąży i karmienia piersią [10]. Dla zapewnienia prawidłowych zasobów DHA w organizmie matki i prawidłowej dystrybucji dla płodu, kobiety w ciąży powinny w przypadku niskiego spożycia ryb i innych źródeł DHA przyjmować 500 mg DHA dziennie już od pierwszego miesiąca ciąży. Kobiety w ciąży o wysokim ryzyku porodu przedwczesnego powinny przyjmować 1000 mg DHA dziennie. 

Piśmiennictwo

1. Koletzko B., Lien E., Agostoni C. et al. Recommendations and guidelines for perinatal practice. The roles of long – chain polyunsaturated fatty acids in pregnancy, lactation and infancy: review of currant knowledge and consensus recommendations. J Periant Med. 2008; 36: 5–14. 
2. Minns L.M., Kerling E.H., Neely M.R., Sullivan D.K., Wampler J.L. et al. Toddler formula supplemented with docozahexaenic acid (DHA) improves DHA status and respiratory health in a randomized, double-blind, controlled trial of US children less than 3 years of age. Prostaglandins Leukot Essent Fatty Acids. 2010; 82 (4–6): 287–93. 
3. Minns L.M., Kerling E.H., Neely M.R., Sullivan D.K., Wampler J.L. et al.
4. Birch E.E., Khoury J.C., Berseth C.L., Castañeda Y.S., Couch J.M. et.al. The impact of early nutrition on incidence of allergic manifestations and common respiratory illnesses in children. J Pediatr. 2010; 156 (6): 902–6.
5. Carlson S.E., Colombo J., Gajewski B.J., Gustafson K.M., Mundy D. et al. DHA supplementation and pregnancy outcomes. Am J Clin Nutr. 2013; 97 (4): 808–15. 
6. Świątkowska D. Poradnik karmienia kobiet w ciąży. Klinika Położnictwa i Ginekologii Instytutu Matki i Dziecka, s. 74, //www.imid.med.pl/images/poradnik-zywienia-dla-kobiet-w-ciazy.pdf (dostęp 2015.03.30).
7. Szajewska H., Hotvath A., Koletzko B. Effect of n-3 long – chain polyunsaturated fatty acid suplementation of women with low – risk pregnancies on pregnancy outcomes and growth measures at birth: a meta – analysis of randomized controlled trials. Am J Clin Nutr. 2006; 83: 1337–44. 
8. Sygnowska E., Waśkiewicz A., Głuszek J. i wsp. Spożycie produktów spożywczych przez dorosłą populację Polski. Wyniki programu WOBASZ. Kardiologia Polska 2005; 63 (supl. 4): 6. 
9. Szponar L., Rychlik E., Ołtarzewski M. Badania indywidualnego spożycia żywności i stanu odżywienia w gospodarstwach domowych. Prace Instytutu Żywności i Żywienia, Warszawa 2003.
10. Czajkowski K., Czerwionka-Szaflarska M., Charzewska J., Chybicka A., Dobrzańska A. i wsp. Stanowisko ekspertów w sprawie suplementacji kwasu dokozakeksaenowego i innych kwasów tłuszczowych omega-3 w populacji kobiet ciężarnych, karmiących piersią oraz niemowląt i dzieci do lat 3. Standardy Medyczne. Pediatria 2010; 7: 729–736.
11. Bednarek W., Karowicz-Bilińska A., Kotarski J., Nowak-Markwitz E., Poręba R., Spaczyński M. Rekomendacje Zespołu Ekspertów Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego w zakresie stosowania kwasów omega-3 w położnictwie. Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego 2006–2011. Ginekologia Polska 2012; 162–164.