Resuscytacja/ /reanimacja wewnątrzmaciczna płodu

Chcesz lepiej poznać ten temat? Zapraszamy na III Konferencję dla Położnych - Realizacja Standardów Opieki Okołoporodowej!

Nagłe operacje położnicze

Celem resuscytacji/reanimacji wewnątrzmacicznej jest uniknięcie powikłań związanych z operacjami nagłymi. Terminem tym określa się możliwie jak najszybszy zabieg przeprowadzany pod wpływem presji czasu, u podstaw którego może leżeć ostra matczyna sytuacja nagła. Z reguły jednak wynika ona z utraty przez położnika kontroli nad stanem płodu. Operacja nagła jest tym pilniejsza, im większa jest utrata tej kontroli [1–24].
W 1970 r. na zjeździe Niemieckiego Towarzystwa Ginekologicznego rekomendowano wykonywanie zabiegu operacyjnego dla „ochrony wewnątrzmacicznie zagrożonego dziecka” do takiego stopnia szybkiego, aby cięcie cesarskie wykonywane było na łóżku porodowym [20]. Zabieg taki wiąże się z odpowiednimi wymogami organizacyjno-kadrowymi, których nie są w stanie spełnić wszystkie ośrodki. Bardzo istotne są zagrożenia związane z szybkim zabiegiem mającym na celu wyeliminowanie zagrożenia płodu. Nagłe cięcie cesarskie w związku z niedostateczną aseptyką i nieostrożną techniką operacyjną zwiększa ryzyko dla matki. W przypadku nagłej operacji przeprowadzanej drogą 
pochwową wzrasta zagrożenie dla płodu. Postępowanie takie stanowi jedną z najczęstszych przyczyn ciężkich uszkodzeń neurologicznych u noworodka [21].
We współczesnym położnictwie należy więc dążyć do unikania operacji nagłych, a nie do coraz szybszego ich organizowania.
W związku z tym, że nie wszystkie przyczyny wywołujące depresję płodu można jasno i szybko zidentyfikować, wewnątrzmaciczna resuscytacja/reanimacja powinna usuwać wszystkie możliwie przyczyny. Do przyczyn depresji płodu można zaliczyć:

Przyczyny matczyne:

• zespół żyły głównej dolnej,
• hipotonia matki lub jej odwodnienie ze zmniejszeniem przepływu maciczno-łożyskowego,
• matczyna hipoksemia (np. w przypadku nieprawidłowej techniki oddychania, zbyt długiego parcia, napadu drgawek, zatoru płynem owodniowym, obrzęku płuc).

Przyczyny maciczno-łożyskowe:

• przedwczesne oddzielenie łożyska,
• zaburzenie transportu łożyskowego w przebiegu niewydolności łożyska przy czynności skurczowej macicy,
• pęknięcie macicy,
• progresywna hipoksemia/hipoksja płodu w przypadku tachysystole czy tężcowego skurczu macicy.

Przyczyny wewnątrzmaciczne i płodowe:

• powikłania pępowinowe (ucisk pępowiny, węzły pępowiny, opętlenie, wypadnięcie pępowiny, rzadko – zakrzepy lub krwiak sznura pępowinowego),
• ostra niewydolność krążenia u płodu (transfuzja płodowo-matczyna, płodowy krwotok po pęknięciu pępowiny, błoniasty przyczep pępowiny, wstrząs hipoksemiczny),
• zaburzenia rytmu serca płodu, np. bloki przedsionkowo-komorowe [1].

Powodem nagłej operacji położniczej jest najczęściej ostre zaburzenie wymiany matczyno-płodowej, pojawiające się w sposób nieoczekiwany de novo lub wynikające z pogorszenia już istniejącego zaburzenia. Do najważniejszych przyczyn należą:

• ucisk sznura pępowinowego (opętlenie, kompresja między płodem a ścianą macicy, wypadnięcie pępowiny, węzły prawdziwe itd.);
• zaburzenia funkcji łożyska przy wcześniej istniejącym ograniczeniu funkcji (przewlekła niewydolność łożyska przy prawidłowej czynności skurczowej macicy);
• zaburzenia funkcji łożyska przy prawidłowej wydolności łożyska, ale przy nieprawidłowej, nadmiernej czynności skurczowej macicy (tachysystole). Nadmierna czynność skurczowa macicy może być spontaniczna lub jatrogenna (np. stymulacja oksytocyną);
• zaburzenia funkcji łożyska w związku z niedostateczną perfuzją w naczyniach spiralnych, hipotonią lub wstrząsem u matki [1].

Nierzadko obserwuje się jednoczasowe wystąpienie kilku przyczyn. Płodowa asfiksja może być odwracalna, a przykładem może być: zespół żyły głównej dolnej, tachysystole czy kompresja sznura pępowinowego.

Matczyna hipotonia i stany wstrząsu powinny być leczone zgodnie z ogólnymi zasadami zwalczania wstrząsu. Najczęściej występujący zespół żyły głównej dolnej może być skutecznie skorygowany poprzez zmianę pozycji rodzącej. W przypadku nadmiernej czynności skurczowej macicy leczeniem z wyboru jest tokoliza. Jeśli kompresja sznura pępowinowego nie jest spowodowana przez silne opętlenie, lecz przez przemieszczenie pępowiny miedzy płód a ścianę macicy lub miednicę kostną, można podjąć próbę zmniejszenia ucisku pępowiny poprzez zmianę wewnątrzmacicznych stosunków topograficznych, np. poprzez zmianę ułożenia rodzącej.

Wspólną cechą wszystkich stanów niedotlenienia, niezależnie od tego, czy ich przyczyna jest odwracalna, czy nie, jest fakt, że ich pogłębienie jest zależne od czynności skurczowej macicy. W każdym przypadku należy dążyć do zatrzymania szybkiego postępu niedotlenienia płodu poprzez zahamowanie czynności skurczowej macicy. Postępowanie takie jest decydującym elementem w teorii unikania nagłych operacji.

Unikanie ostrego zagrożenia płodu jest możliwe przy wdrożeniu odpowiednich procedur:

• Próba szybkiego zahamowania czynności skurczowej macicy.
• Próba zmiany wewnątrzmacicznych warunków topograficznych.
• Zwalczanie wstrząsu u rodzącej.

Wszystkie warunki można spełnić poprzez zmianę ułożenia pacjentki, zastosowanie β-mimetyków i ewentualne postępowanie przeciwwstrząsowe [1].

Wewnątrzmaciczne wyleczenie jest możliwe tylko wtedy, gdy przyczyna niedotlenienia jest odwracalna. Niewyjaśnione pozostaje zagadnienie, czy tokolityki oprócz hamowania czynności skurczowej macicy zwiększają przepływ maciczno-łożyskowy. Najprawdopodobniej efekt ten jest wtórny do zasadniczego działania tych leków, tj. hamowania czynności skurczowej macicy.

Istnieją przypadki, w których płód jest tak uszkodzony, że niemożliwa jest wewnątrzmaciczna resuscytacja/reanimacja. Decydujące znaczenie dla uszkodzenia płodu odgrywa nasilenie kwasicy i czas trwania hipoksji. Z drugiej strony rodzi się pytanie, czy płód, którego nie można skutecznie zresuscytować wewnątrzmacicznie, nie był uszkodzony dużo wcześniej.

Wszystkie śródporodowe metody nadzoru mają na celu wczesne wykrycie płodowego zagrożenia w następstwie niedotlenienia. Podstawowym wskazaniem do konieczności zastosowania wewnątrzmacicznej resuscytacji jest patologiczny zapis kardiotokograficzny (KTG), czego przykładem może być ciężka bradykardia, zapis sinusoidalny czy oscylacja zawężona z powtarzającymi się deceleracjami późnymi lub zmiennymi. Dzięki wdrożeniu resuscytacji wewnątrzmacicznej można zyskać czas niezbędny do właściwego przygotowania i przeprowadzenia zabiegu operacyjnego. Resuscytacja/reanimacja wewnątrzmaciczna wielokrotnie umożliwia również osiągnięcie takiej poprawy stanu płodu, że staje się możliwe kontynuowanie porodu drogami natury.

Natychmiastowe i niezbędne działania w przypadku depresji płodu

• Badanie przez pochwę (ewentualnie we wziernikach), którego celem może być:

1. wykluczenie wypadnięcia pępowiny,
2. określenie stanu szyjki macicy,
3. odepchnięcie główki dziecka.

• Uniesienie miednicy ku górze.
• Ułożenie pacjentki na lewym boku (w zespole żyły głównej dolnej).
• Zaprzestanie stymulacji czynności skurczowej macicy:

1. zatrzymanie wlewu z oksytocyną stosowanego w celu stymulacji/indukcji porodu,
2. podjęcie próby usunięcia tabletki z prostaglandyną stosowanej w preindukcji porodu,
3. usunięcie cewnika Foleya z szyjki macicy stosowanego w preindukcji porodu.

• Leczenie tokolityczne (w bolusie dożylnym) – za pomocą leku najbardziej znanego dla położnika.
• Kontrola ciśnienia tętniczego krwi i w przypadku hipotonii płynoterapia i ewentualne zastosowanie leków podwyższających ciśnienie tętnicze krwi (np. efedryna).
• Ewentualnie tlenoterapia.
• Ewentualnie amnioinfuzja.
• Przygotowanie do cięcia cesarskiego lub do porodu operacyjnego drogą pochwową w zależności od stanu położniczego rodzącej [1].

Wskazania do tokolizy śródporodowej 

Wskazaniami do tokolizy śródporodowej są:

• zamartwica płodu – należy pamiętać, że aktywność skurczowa macicy zawsze ją pogłębia,
• nadmierna czynność skurczowa macicy – spontaniczna albo jatrogenna z lub bez depresji płodu,
• sytuacje naglące uwarunkowane problemami mechanicznymi (np. położenie poprzeczne zaniedbane, wypadnięcie rączki, wypadnięcie pępowiny, zagrażające pęknięcie macicy),
• poród cięciem cesarskim dziecka po odejściu płynu owodniowego, przy zaawansowaniu główki w kanale rodnym, położeniu poprzecznym,
• cięcie cesarskie przy szacowanej małej masie urodzeniowej płodu, zwłaszcza współistniejące z przedwczesnym odpływaniem płynu owodniowego,
• wydłużenie czasu E-E [niem. Entschluss – Entwicklungs – decyzja – rozwiązanie (D-R)].

W Katedrze i Klinice Położnictwa i Perinatologii Uniwersytetu Medycznego w Lublinie lekiem używanym w resuscytacji wewnątrzmacicznej jest fenoterol w pojedynczej dawce dożylnej. Początek działania leku obserwuje się po 60–90 sekundach, czas działania fenoterolu to 15 minut w okresie rozwierania oraz 10 minut w okresie wydalania. Zalecaną dawką przy dożylnym podaniu fenoterolu w resuscytacji wewnątrzmacicznej jest 25 µg w postaci preparatu Partusisten intrapartal lub połowy roztworu (tj. 5 ml) przygotowanego w następujący sposób: 1 ml z ampułki fenoterolu (a 10 ml/0,5 mg) i 9 ml 0,9% NaCl.

Objawy uboczne tokolizy śródporodowej za pomocą fenoterolu:

• hipotonia,
• niewydolność krążenia, wstrząs, 
• bardzo rzadko nasilenie krwawienia,
• po zastosowaniu dużych dawek utrudniona interpretacja zapisów KTG, 
• krótkotrwały efekt diabetogenny i ketogenny.

Niedozwolone jest łączne podawanie β-mimetyku i halotanu.
Przeciwwskazania do podawania fenoterolu:

• schorzenia serca, zwłaszcza z cechami niewydolności lub zaburzeniami rytmu przebiegającymi z tachykardią (w innych przypadkach rozważyć ryzyko),
• tyreotoksykoza,
• niewyrównana cukrzyca,
• hipokaliemia, 
• jaskra (rozważyć ryzyko – przeciwwskazanie względne),
• ciężkie schorzenia wątroby i nerek (rozważyć ryzyko – przeciwwskazanie względne),
• zespół żyły głównej dolnej (przy współistnieniu trwałego skurczu, po rozważeniu ryzyka),
• nadwrażliwość na β2-mimetyk,
• krwotok zagrażający życiu.

Do innych rzadziej stosowanych sposobów postępowania w resuscytacji wewnątrzmacicznej płodu można zaliczyć:

• terbutalina – 250 µg powoli dożylnie lub podskórnie,
• heksoprenalina – 5 µg w 10 ml roztworu 0,9-procentowego NaCl przez 5 minut,
• nitrogliceryna – 400 µg powoli dożylnie,
• MgSO4 – w bolusie 4 g i.v. w ciągu 20 minut, a następnie 1 g/godz. (ścisły nadzór),
• NaHCO3 – niejednolite poglądy (w przypadku zatrzymania akcji serca),
• obniżenie temperatury ciała – paracetamol (250–1000 mg, efekt nienatychmiastowy),
• amnioinfuzja – w przypadku występowania w KTG deceleracji zmiennych, podejrzenia kompresji sznura pępowinowego, zielonych wód płodowych, małowodzia.

Czas decyzja–rozwiązanie 

Według Deutsche Gesellschaft für Gynäkologie und Geburtshilfe (DGGG, 2010 r.) nieoczekiwane i nieprzewidziane wystąpienie sytuacji nagłej wymaga minimalnego czasu D-R 10 minut. Spełnienie 10-minutowego czasu D-R jest możliwe przy optymalnych warunkach lokalowych i organizacyjnych i obejmuje natychmiastową dostępność zespołu operacyjnego. W związku z tym, że nie zawsze jest to możliwe, 20-minutowy czas trwania D-R musi być z reguły tolerowany. Czas 20 minut w niektórych nagłych przypadkach jest dla dziecka zbyt długi i należy dążyć do skrócenia tego czasu [5].

Rekomendacje Royal College of Obstetricians and Gynaecologists (RCOG, 2010 r.) wskazują, że czas od decyzji do rozwiązania ciąży (ang. decision-to-delivery interwal – DDI) powinien wynosić 30 minut. Jednak pewne sytuacje kliniczne powinny wymagać skrócenia tego czasu [22]. Podobne kryteria czasowe dla nagłego cięcia cesarskiego zaleca American College of Obstetricians and Gynecologists (ACOG, 2000 r.) [23].

Według DGGG w czasie D-R należy przeprowadzić następujące procedury:

• resuscytacja/reanimacja wewnątrzmaciczna,
• powiadomienie: lekarza nadzorującego, anestezjologa, personelu sali operacyjnej, neonatologa,
• poinformowanie pacjentki i pisemna zgoda na zabieg operacyjny,
• przygotowanie do zabiegu, pobranie krwi, założenie wkłucia do żyły, mycie, przebranie zespołu operacyjnego,
• transport pacjentki na salę operacyjną, 
• ewentualna próba porodu drogami natury w gotowości do cięcia cesarskiego (ang. trial forceps),
• dezynfekcja brzucha, 
• narkoza,
• cięcie i urodzenie dziecka [5].

O ile poprawa stanu płodu nie nastąpi w ciągu kilku minut, należy rozważyć konieczność szybkiego ukończenia porodu. Podczas resuscytacji wewnątrzmacicznej płodu należy wykonać niezbędne procedury w celu szybkiego rozwiązania operacyjnego z uwzględnieniem niezbędnego czasu na przygotowanie pacjentki do zabiegu.

Po skutecznej resuscytacji wewnątrzmacicznej płód powinien być szczególnie intensywnie monitorowany podczas dalszego przebiegu porodu. Równowaga kwasowo-zasadowa powinna być oceniona po uzyskaniu poprawy stanu płodu za pomocą analizy krwi włośniczkowej płodu pobranej ze skalpu, tak aby oszacować stan dziecka podczas dalszego prowadzenia porodu drogami natury. Wyjątek stanowić może okres wydalania, o ile można spodziewać się urodzenia dziecka w krótkim czasie. Wewnątrzmaciczna resuscytacja/reanimacja możliwa jest w każdym okresie porodu, w tym także w okresie wydalania, o ile nie ma warunków do szybkiego i bezpiecznego ukończenia porodu. Wszystkie działania, które eliminują stany zagrożenia płodu w okresie rozwierania, są równie skuteczne w okresie wydalania.

W przypadkach zastosowania śródporodowej resuscytacji obserwuje się istotnie wyższe wartości pH i wyższą punktację w skali Apgar u noworodków oraz istotnie wyższą częstość rozwiązania drogą pochwową w porównaniu z noworodkami z depresją śródporodową, u których nie przeprowadzono odpowiednich działań. Mechanizm działania leczenia tokolitycznego przy ostrej hipoksji indukowanej przez czynność skurczową macicy polega na poprawie przepływu maciczno-łożyskowego lub pępowinowego. Zastosowanie tokolityków będzie nieskuteczne w przypadku hipoksji nieindukowanej przez skurcze macicy.

Warto pamiętać, że celem resuscytacji wewnątrzmacicznej jest nie tylko poprawa transferu tlenu, ale również redukcja niebezpieczeństw wynikających z aspiracji smółki.

Zgodnie z rekomendacjami ACOG z 2009 r. tachysystole i współistniejące zaburzenia w częstości akcji serca płodu mogą być skutecznie leczone β2-mimetykami (heksoprenaliną lub terbutaliną) [6]. Retrospektywne badania wskazują, że w 98% przypadków leczenie β-mimetykami jest skuteczne [8].

Według ACOG zapisy kardiotokograficzne kategorii II lub kategorii III wymagają ustalenia przypuszczalnej przyczyny. Postępowanie polega na:

• zaprzestaniu stymulacji porodu,
• badaniu wewnętrznym i ocenie szyjki macicy w celu wykluczenia m.in. wypadnięcia pępowiny, gwałtownie postępującego rozwarcia szyjki macicy lub zstępowania główki płodu,
• zmianie pozycji ciężarnej na lewy lub prawy bok w celu zmniejszenia ucisku na żyłę główną dolną i poprawy przepływu maciczno-łożyskowego,
• monitorowaniu matczynego ciśnienia tętniczego krwi w celu wykrycia hipotensji, szczególnie u pacjentek ze znieczuleniem regionalnym (jeśli hipotensja jest obecna – wypełnienie łożyska naczyniowego i/lub podanie efedryny albo fenylefryny),
• ocenie pacjentki w kierunku tachysystole poprzez ocenę częstości oraz czasu trwania skurczów mięśnia macicy [6].

Istnieją rozbieżne poglądy na temat stosowania tlenoterapii w przypadkach śródporodowego zagrożenia płodu niedotlenieniem. Metaanaliza bazy Cochrane wskazuje konieczność przeprowadzenia badań z randomizacją dotyczących skuteczności tlenoterapii w zagrażającej zamartwicy wewnątrzmacicznej płodu [24].

Sugeruje się zastosowanie tokolityków w celu wyhamowania czynności skurczowej i być może uniknięcia kompresji pępowiny. W metaanalizie przedstawiono wyniki trzech badań klinicznych z randomizacją porównujących terapię tokolityczną (terbutalina, heksoprenalina lub siarczan magnezu) z nieleczoną grupą kontrolną w przypadku podejrzanych zapisów KTG. Zastosowanie tokolityków częściej poprawiało zapisy KTG, jednakże nie zaobserwowano istotnych różnic między grupami w zakresie śmiertelności okołoporodowej, niskiej punktacji w skali Apgar w 5. minucie czy przyjęciu do oddziału intensywnej opieki noworodka (prawdopodobnie z powodu małych liczebnie grup). Dlatego autorzy sądzą, że chociaż terapia tokolityczna wydaje się poprawiać nieprawidłowe zapisy KTG, to nie ma wystarczających dowodów, by ją rekomendować [7].

Jeśli w zapisie KTG występują powtarzające się deceleracje zmienne, należy rozważyć amnioinfuzję w celu przeciwdziałania kompresji sznura pępowinowego. Metaanaliza bazy Cochrane badań z randomizacją wykazała, że amnioinfuzja wiązała się z lepszymi wynikami neonatologicznymi oraz z istotnym zmniejszeniem częstości deceleracji i cięć cesarskich z powodu zagrażającej zamartwicy wewnątrzmacicznej płodu [9].

Amnioinfuzję można przeprowadzić jednorazowo w bolusie lub metodą infuzji ciągłej. Badanie z randomizacją porównujące obie metody amnioinfuzji wykazało ich podobną skuteczność w przypadku powtarzających się deceleracji zmiennych [10].

Kolejną częstą przyczyną wystąpienia zapisów KTG spełniających kryteria kategorii II lub kategorii III jest znieczulenie regionalne. Jeśli rozpoznano lub podejrzewa się matczyną hipotensję wtórnie do znieczulenia, uzasadnione jest leczenie zwiększające objętość łożyska naczyniowego matki i/lub podanie dożylne efedryny [6].

Przygotowanie operacyjnego rozwiązania jako wskazanie do tokolizy

Operacyjne ukończenie porodu i tokoliza przedoperacyjna stoją w sprzeczności. Jednak należy zdać sobie sprawę, że sensem operacyjnego rozwiązania jest jak najszybsze przeniesienie wewnątrzmacicznie zagrożonego dziecka ze środowiska z niedoborem tlenu do zewnątrzmacicznego środowiska bogatego w tlen. Poprzez wewnątrzmaciczną resuscytację wzrasta wysycenie tlenem płodowej krwi tętniczej do ok. 50% i oksygenacja następuje wolniej, ale mimo wszystko przedoperacyjne zrelaksowanie mięśnia macicy może mieć istotne znaczenie zarówno dla dziecka, jak i matki. Przeprowadzenie cięcia cesarskiego w przypadkach części przodującej zaawansowanej w kanale rodnym jest łatwiejsze, jeśli macica jest zrelaksowana. Ponadto niebezpieczeństwo rozerwania rany macicy na zrelaksowanym mięśniu macicy jest o wiele mniejsze. Niezwykle ważne jest, aby wcześniej uzgodnić z anestezjologiem odpowiedni czas podania dożylnie 10–20 µg fenoterolu, pamiętając, że czas trwania iniekcji leku wynosi 30–60 sekund, a maksymalnego efektu tokolitycznego można się spodziewać dwie minuty po rozpoczęciu iniekcji. Bezpośrednio po urodzeniu dziecka dożylne podanie leków naskurczowych pozwala na właściwe obkurczenie się mięśniówki macicy i zmniejszenie ewentualnego krwawienia. Do najważniejszych objawów ubocznych śródoperacyjnej tokolizy należy spadek ciśnienia tętniczego krwi w związku ze znieczuleniem w ułożeniu na plecach i podaniem β2-mimetyków. Poprzez profilaktyczną substytucję płynową można uniknąć tego powikłania, rzadko również obserwowane są groźne matczyne zaburzenia rytmu serca przy równoczesnym zastosowaniu halotanu. 

Podsumowanie i wnioski

Bardzo istotną zaletą śródporodowej tokolizy jest uniknięcie nagłych operacji położniczych, stanowiących zagrożenie dla matki i płodu, np. nagłego cięcia cesarskiego na łóżku porodowym czy ciężkiego forsowanego porodu. Nagłe zabiegowe ukończenie ciąży może prowadzić u matki do obrażeń dróg rodnych, zwiększonego ryzyka podczas znieczulenia, a u dziecka do uszkodzeń neurologicznych. W niektórych sytuacjach wprowadzenie procedur resuscytacji wewnątrzmacicznej pozwala należycie przygotować i przeprowadzić operację położniczą.

Piśmiennictwo

1. Oleszczuk J., Leszczyńska-Gorzelak B., Marciniak B., Kimber-Trojnar Ż. Resuscytacja wewnątrzmaciczna płodu. [W:] Cięcie cesarskie. Słomko Z., Drews K., Poręba R., PTG 2011, 195–205.
2. Gnirs J., Schneider K.T.M. Intrapartale Reanimation, Amnioinfusion. [W:] Die Geburtshilfe. Schneider H., Husslein P., Schneider K.T.M. Springer 2011, 758–770.
3. Schneider H. Bedeutung der intrapartalen Asphyxie für die Entstehung von kindlichen Hirnschäden. Geburtshilfe Frauenheilkd 1993; 53: 369–378.
4. Kubli F., Hon E.A., Khazin A.F. et al. Observations on heart rate and pH in the human fetus during labor. Am J Obstet Gynecol 1969; 104: 1190–1206.
5. Deutsche Gesellschaft für Gynäkologie und Geburtshilfe (DGGG). Zu Frage der erlaubten Zeit zwischen Indikationsstellung und Sectio (E-E-Zeit) bei einer Notlage Leitlinien, Empfehlungen, Stellungnahmen, Stand August 2010; //www.dggg.de/fileadmin/public_docs/Leitlinien/3-6-1-ee-zeit-2010.pdf.
6. American College of Obstetricians and Gynecologists. ACOG Practice Bulletin No. 106: Intrapartum fetal heart rate monitoring: nomenclature, interpretation, and general management principles. Obstet Gynecol 2009; 114 (1): 192–202.
7. Kulier R., Hofmeyr G.J. Tocolytics for suspected intrapartum fetal distress. Cochrane Database Syst Rev 2000; 2: CD000035.
8. Egarter C.H., Husslein P.W., Rayburn W.F. Uterine hyperstimulation after low-dose prostaglandin E2 therapy: tocolytic treatment in 181 cases. Am J Obstet Gynecol 1990; 163 (3): 794–796.
9. Hofmeyr G.J., Lawrie T.A. Amnioinfusion for potential or suspected umbilical cord compression in labour. Cochrane Database Syst Rev 2012; 1: CD000013.
10. Rinehart B.K., Terrone D.A., Barrow J.H. et al. Randomized trial of intermittent or continuous amnioinfusion for variable decelerations. Obstet Gynecol 2000; 96 (4): 571–574.
11. Simpson K.R., James D.C. Effects of oxytocin-induced uterine hyperstimulation on fetal oxygen status and fetal heart rate patterns during labor. Am J Obstet Gynecol 2008; 199 (34): 1–5.
12. Simpson K.R., James D.C. Efficacy of intrauterine resuscitation techniques in improving fetal oxygen status during labor. Obstet Gynecol 2005; 105: 1362–1368.
13. Garite T.J., Simpson K.R. Intrauterine resuscitation during labor. Clin Obstet Gynecol 2011: 54 (1): 28–39.
14. Arias F. Intrauterine resuscitation with terbutaline: a method for the management of acute intrapartum fetal distress. Am J Obstet Gynecol 1978; 131 (1): 39–43.
15. Cowan D.B. Intrapartum fetal resuscitation. S Afr Med J 1980; 58 (9): 376–379.
16. Egarter C.H., Husslein P.W., Rayburn W.F. Uterine hyperstimulation after low-dose prostaglandin E2 therapy: tocolytic treatment in 181 cases. Am J Obstet Gynecol 1990; 163 (3): 794–796.
17. Magann E.F., Norman P.F., Bass J.D. et al. Acute tocolysis for suspected intrapartum fetal distress: maternal effects of terbutaline versus magnesium sulfate. Int J Obstet Anesth 1995; 4 (3): 140–144.
18. Afschar P., Schöll W., Bader A. et al. A prospective randomised trial of atosiban versus hexoprenaline for acute tocolysis and intrauterine resuscitation. BJOG 2004; 111 (4): 316–318.
19. Pullen K.M., Riley E.T., Waller S.A. et al. Randomized comparison of intravenous terbutaline vs nitroglycerin for acute intrapartum fetal resuscitation. Am J Obstet Gynecol 2007; 197 (4): 1–6.
20. Saling E. Der operative Schnelleingriff zum Schutze des intrauterin erhöht gefährdeten Kindes. Arch Gynäk 1971; 211: 365.
21. Schenk D., Rüttgers H., Kubli F. Intrapartale Tokolyse zur Vermeidung der geburtshilflichen Notoperation. Gynäkologe 1975; 8: 28–35.
22. Royal College of Obstetricians and Gynaecologists. Classification of urgency of caesarean section – a continuum of risk (Good Practice No. 11), //www.rcog.org.uk/classification-of-urgency-of-caesarean-section-good-practice-11.
23. American College of Obstetrics and Gynecologists. Standards of Obstetrics-Gynecology Services, 9th ed. Washington DC: ACOG 2000.
24. Fawole B., Hofmeyr G.J. Maternal oxygen administration for fetal distress. Cochrane Database Syst Rev 2012; 12: CD000136.