Sposoby oceny jakości życia seksualnego

Pojęcie „jakości życia” jako wieloaspektowej zmiennej mającej znaczący wpływ na życie jednostki zdobywa coraz większą popularność nie tylko w naukach społecznych, ale również medycznych. Początki funkcjonowania tego terminu, chociaż przypadają na drugą połowę XX w. [1], tak naprawdę sięgają czasów starożytnych i obecne są w teoriach dotyczących osiągnięcia szczęśliwego i spełnionego życia, równowagi, zbawienia czy nirwany. Pod każdą z tych nazw kryje się uniwersalne oraz ponadczasowe pojęcie określające warunki potrzebne do osiągnięcia satysfakcji życiowej, w zależności od subiektywnie hierarchizowanych wartości [2]. Jednakże, mimo wzrastającego zainteresowania badaczy reprezentujących różne dziedziny nauki, definicja „jakości życia” do tej pory nie została ujednolicona, nie tylko na poziomie interdyscyplinarnym, ale również w obszarze jednej dziedziny, np. nauk społecznych czy medycznych [3].

Ocena jakości życia w naukach medycznych

Światowa Organizacja Zdrowia określa jakość życia jako parametr subiektywnie oceniany przez jednostkę, uwarunkowany kulturowo i zależny od indywidualnych preferencji. Jest to jednak bardzo szeroka definicja, dlatego w naukach medycznych zaczęto stosować pojęcie „jakości życia uzależnionej od zdrowia” (health related quality of life – HRQOL)[4]. Ta wyszczególnia cztery najważniejsze aspekty potrzebne do oceny pacjenta – stan i sprawność fizyczną, sytuację socjoekonomiczną, stan psychiczny oraz doznania somatyczne [5]. Definicja ta ściśle bazuje na definicji zdrowia opracowanej przez Światową Organizację Zdrowia, która przez zdrowie rozumie nie tylko brak choroby, ale również ogólny dobrostan bio-psycho-społeczny [6]. Jakość życia uzależniona od zdrowia to obecnie najczęściej stosowana definicja przy ocenie jakości życia pacjentów cierpiących na choroby przewlekłe, także te przebiegające bezobjawowo. Ocena HRQOL pozwala niejednokrotnie ustalić poprawę bądź pogorszenie subiektywnie odczuwanej jakości życia poza obiektywnymi czynnikami, takimi jak badania kliniczne, których wyniki sugerujące poprawę stanu zdrowia niekoniecznie przekładają się na samoocenę pacjenta [7]. Zatem mimo uznania definicji HRQOL za obiektywną, należy zaznaczyć, że obiektywnie dobry stan zdrowia bądź warunki życia nie zawsze są wyznacznikiem satysfakcji życiowej. Należy również pamiętać, że jakość życia jednostki jest raczej terminem dynamicznym, a więc każda zmiana w obrębie składowych tego pojęcia będzie wpływać na wypadkową w postaci samooceny badanego [8].
W 1991 r. Światowa Organizacja Zdrowia powołała do życia projekt WHOQOL (WHO Quality Of Life). Zaowocował on stworzeniem międzynarodowego narzędzia badawczego o tej samej nazwie,oraz jego bardziej popularnej, skróconej wersji (WHOQOL-BREF), składającej się z 26 pytań dotyczących domen jakości życia kompatybilnych z definicją HRQOL [9]. 

Ocena jakości życia seksualnego

Badania nad jakością życia seksualnego łączą w sobie badania z zakresu nauk społecznych oraz medycznych. Najczęściej stosowanymi narzędziami do oceny tej sfery życia człowieka są kwestionariusze ankiet lub wywiadu [10]. Prekursorem badań nad seksualnością ludzi oraz osiąganą satysfakcją seksualną był Alfred Kinsey, który w połowie XX w. opublikował wyniki badań przeprowadzonych na grupie 10 tys. osób, czym przerwał tabu dotyczące seksualności człowieka. Raporty Sexual behavior in the human male oraz Sexual behavior in the human female uznawane są za przełomowe w dziedzinie seksuologii. Badania Kinsey’a zostały przeprowadzone za pomocą autorskiego kwestionariusza wywiadu składającego się z 300–521 pytań [11].
Obecnie w związku z jakością życia seksualnego popularnymi kwestionariuszami są FSFI (female sexual function index) oraz jego męski odpowiednik IIEF (international index of erectile function). Narzędzia te składają się z kilkunastu pytań i są stosowane na całym świecie jako arkusze standaryzowane w ocenie osiąganej satysfakcji seksualnej oraz ewentualnych zaburzeń w tej sferze przebiegających na różnych płaszczyznach. Ponadto oba kwestionariusze osiągają wysoki poziom rzetelności wśród zróżnicowanych grup respondentów, w tym obciążonych chorobami przewlekłymi. Ich rzetelność pozwala na zastosowanie w badaniach klinicznych, szeroko zakrojonych projektach naukowych, również pod względem psychometrycznym. Badanie za pomocą tych narzędzi odbywa się na przestrzeni czterech tygodni. Oba kwestionariusze doczekały się swoich wersji skrótowych, liczących odpowiednio 6 oraz 5 pytań, których wykorzystanie zaleca się w badaniach klinicznych [12–14]. 
Kolejnym kwestionariuszem wykorzystywanym w badaniach empirycznych nad jakością życia seksualnego jest skala Mell-Krat, której zadaniem jest określenie potrzeb seksualnych jednostki. Narzędzie występuje w dwóch wersjach dedykowanych płci. Stosowana jest w ocenie seksualności różnych grup badanych oraz ewentualnych czynników wpływających na tę sferę [15].
Wśród rodzimych narzędzi należy wyróżnić Kwestionariusz Satysfakcji Seksualnej (KSS) autorstwa Nomejko i Dolińskiej-Zygmunt. Jest to kolejny standaryzowany arkusz składający się z 10 twierdzeń dotyczących subiektywnego poczucia atrakcyjności oraz aktywności seksualnej opatrzonych odpowiedziami w 4-stopniowej skali Likerta. Wyniki interpretowane są według klucza odpowiedniego dla płci, po czym klasyfikowane według skali stenowej. Ważnym aspektem tego narzędzia jest fakt, że nie ma ono na celu rozpoznawania zaburzeń związanych ze sferą seksualną, a jedynie ocenę dopasowania jednostki do średniej populacji [16]. W ewaluacji patologicznych aspektów sfery seksualnej wykorzystywany jest Kwestionariusz Seksuologiczny, składający się z 30 pozycji i bazujący na Klasyfikacji Chorób ICD-10. Narzędzie to zostało poddane porównaniu z wywiadem w zakresie dysfunkcji seksualnych, co pozwoliło potwierdzić jego skuteczność [17].
Opisane powyżej kwestionariusze są uznawane za rzetelne i wszystkie osiągnęły status standaryzowanych. Jednakże coraz częściej badacze, zajmując się specyficznymi obszarami seksualności respondentów, tworzą autorskie kwestionariusze, które są swoiste i wyczerpujące dla celu badań oraz dostosowane do grupy badanej, jej ograniczeń czy uwarunkowań kulturowych. Ponadto popularność zyskało zdobywanie respondentów metodą CAWI (computer-assisted web interview). Metoda ta, choć krytykowana ze względu na brak możliwości weryfikacji tożsamości badanych, w badaniach dotyczących seksualności może stanowić nową jakość uzyskanych odpowiedzi, ponieważ ankiety przeprowadzane są w dogodnym dla respondentów czasie oraz z zachowaniem intymności. Należy pamiętać, że w badaniach ankietowych, pomimo dbałości o rzetelną konstrukcję narzędzia, badacze opierają się na zaufaniu do respondenta niezależnie od formy kwestionariusza [18, 19].

Podsumowanie

Obecnie seksuologia dysponuje wieloma rzetelnymi narzędziami do oceny jakości życia seksualnego w badaniach ilościowych. Jednakże wprowadzenie elementu samooceny atrakcyjności pozwoliłoby na rozszerzenie diagnostyki osiąganej satysfakcji seksualnej w odniesieniu do samoświadomości jednostki w kontekście fizycznym, który bezpośrednio rzutuje na życie seksualne. Badanie autorskie potwierdza, że akceptacja względem własnego ciała jest determinantem osiąganej satysfakcji seksualnej w większym stopniu niż rzeczywiste wymiary ciała, mogące wskazywać na zaburzenia związane z nadmierną masą ciała. Ponadto ciekawym zabiegiem podjętym m.in. przez Żak-Łykus i Nawrat jest połączenie Kwestionariusza Satysfakcji Seksualnej z Kwestionariuszem Dobrego Małżeństwa, dzięki któremu badacze zyskali dodatkową płaszczyznę różnicowania w postaci oceny jakości relacji – kolejnej składowej osiąganej satysfakcji seksualnej [20]. W związku z tym należy się zastanowić, czy rzeczywiście osiąganie orgazmu jest wymiernym wskaźnikiem osiąganej satysfakcji seksualnej [21]. Łączenie kwestionariuszy oceny jakości życia seksualnego z narzędziami oceniającymi inne aspekty mogące mieć wpływ na zadowolenie z życia seksualnego jest ważnym i potrzebnym zabiegiem precyzującym badania. Potwierdzenie bądź obalenie związków między poszczególnymi składowymi może okazać się kluczowe dla dalszego rozwoju narzędzi diagnostycznych dotyczących sfery seksualnej.

Piśmiennictwo

1. Kane R.A. Quality of life. W: Encyclopaedia of Public Health. Tom 3. Breslow L. (ed.). Macmillan Reference USA. Nowy Jork 2002; 1003–1006.
2. Ostiak W. Funkcja kończyny dolnej, aktywność codzienna i jakość życia u chorych leczonych stabilizatorami zewnętrznymi. Uniwersytet Medyczny, Poznań 2008.
3. Wnuk M., Marcinkowski J. Jakość życia jako pojęcie pluralistyczne o charakterze interdyscyplinarnym. Problemy Higieny Epidemiologicznej 2012; 93 (1): 21–26.
4. Schipper H. Quality of life: Principles of the clinical paradigm. Journal of Psychosocial Oncology 1990; 8 (23): 171–185.
5. Rybczyńska D. Jakość życia pokolenia wstępującego. WSP, Zielona Góra 1995; 16.
6. WHO: Constitution of the World Health Organisation, Basic Documents, ed. 45, supl. 2006.
7. Turska W., Skowron A. Metodyka oceny jakości życia. Farmacja Polska 2009; 65 (8): 572–580.
8. Adamiec M., Popiołek K. Jakość życia – miedzy wolnością a mistyfikacją. Ruch Prawniczy, Ekonomiczy i Socjologiczny 1993; 2: 92‑117.
9. WHO: WHOQOL – Measuring quality of life. World Health Organization, 1997.
10. Sokolnicka H., Mikuła W. Metody oceny jakości życia mające zastosowanie w medycynie. Medycyna Rodzinna 2003; 3 (4): 129–131.
11. Kinsey A., Pomeroy W.B., Martin C.E. Sexual behavior in the human male. W.B. Saunders Company, Philadelphia and London 1949. 
12. Rosen R., Brown C., Heiman J. i wsp. The Female Sexual Function Index (FSFI): A multidimensional self-report instrument for the assessment of female sexual function. Journal of Sex & Marital Therapy 2000; 26: 191–208. 
13. Revicki D.A., Margolis M.K., Bush E.N. i wsp. Content validity of the Female Sexual Function Index (FSFI) in pre- and postmenopausal women with hypoactive sexual desire disorder. Journal of Sexual Medicine 2011; 8: 2237−2245. 
14. Rosen R.C., Riley A., Wagner G. i wsp. The international index of erectile function (IIEF) a multidimensional scale for assessment of erectile dysfunction. Urology 1997; 49: 822−830. 
15. Drosdzol A. Skale oceny jakości życia. W: Podstawy seksuologii. Lew Starowicz Z., Skrzypulec-Plinta V., (red.). Warszawa 2010; 363–370. 
16. Nomejko A., Dolińska-Zygmunt G., Zdrojewicz Z. Poczucie jakości a satysfakcja z życia seksualnego – badania własne. Seksuologia Polska 2012; 10: 54–60. 
17. Kokoszka A., Czernikiewicz W., Radzio R. i wsp. Kwestionariusz Seksuologiczny – narzędzie do badań przesiewowych: założenia i trafność. Psychiatria Polska 2011; XLV: 235–244. 
18. Janus M., Szulc A. Seksuologiczne narzędzia diagnostyczne w Polsce i na świecie. Seksuologia Polska 2015; 13 (1): 31–35.
19. Mącik R., Korba M. Wiarygodność pomiaru w badaniach mixed-mode: porównanie efektów stosowania PAPI i CAWI. Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu 2010; 96: 199–210.
20. Żak-Łykus A., Nawrat M. Satysfakcja seksualna, życiowa i partnerska. Family Forum 2013; 3: 172–186.
21. Sorochynski I., Sorochynska S., Sorochynska B. i wsp. Ocena życia seksualnego mężczyzn. European Journal of Medical Technologies 2015; 1 (6): 43–49.