Nadmierne wypadanie włosów w okresie połogu

Zapraszamy również do wzięcia udziału w III Konferencji dla Położnych - Realizacja Standardów Opieki Okołoporodowej!

Problem nadmiernie wypadających włosów w okresie połogu jest dość powszechny i dotyczy większości kobiet. Wypadanie włosów zazwyczaj rozpoczyna się około miesiąca po porodzie i może trwać nawet do roku. Przysparza to kobietom wiele stresu, rzutując bezpośrednio na jakość ich życia i samoocenę [1].

Dlaczego włosy po okresie ciąży wypadają? Aby przybliżyć etiopatologię tego procesu, należy przyjrzeć się bliżej mieszkowi włosowemu. Można o nim myśleć jak o złożonym miniorganie, składającym się z różnych populacji komórek charakteryzujących się różnymi funkcjami.

System, który tworzy mieszek włosowy, jest wyjątkowo dynamiczny i podlega ciągłej regeneracji − fizjologicznie liczba tych regeneracji wynosi ok. 8−10 w ciągu życia człowieka [2, 3]. Układ kontrolujący cykliczny proces transformacji mieszków włosowych można przyrównać do oscylatora lub nazwać „zegarem cyklu włosowego”. Występuje on równocześnie ze zmianami w gruczole łojowym, okołomieszkowej skórze właściwej i tkance podskórnej [4].

Zaburzenia wzrostu włosów, w tym ich wypadanie, przypisuje się w dużej mierze zmianom w prawidłowej dynamice cyklu włosowego [2, 5]. Cykl włosowy podlega szerokiej kontroli przez czynniki lokalne oraz ogólnoustrojowe, hormony, lokalne czynniki wzrostu, prawdopodobnie wytwarzane zarówno wewnątrz, jak i w pobliżu cebulki włosa i brodawki grudkowej. Nawet niewielkie zmiany w parametrach tych czynników mogą zakłócić cykl. Co więcej – niewielkie nawet zmiany środowiskowe potencjalnie wpływają na biologię włosów [6].
Rozważając problem wypadania włosów po okresie ciąży, ale i wypadania jako takiego, należy zatem odnieść się co samego cyklu życia włosa. Składa się on z 3 faz. 

1. Faza wzrostowa (anagen) – czas jej trwania wynosi 2−8 lat. Fizjologicznie ponad 90% włosów na skórze głowy powinno znajdować się akurat w tej fazie. Podczas anagenu włos wyrasta z mieszka włosowego i zwiększa swoją długość poprzez podział i różnicowanie komórek. W tym czasie ukrwienie brodawki włosa jest najintensywniejsze.
2. Katagen to z kolei faza przejściowa. Trwa krótko − od kilku dni do 2 tygodni. Obejmuje stosunkowo małą ilość włosów, bo ok. 1−3%. W fazie katagenu następuje zahamowanie wzrostu włosa i przygotowanie do jego wypadnięcia. W trakcie trwania tej fazy końcówka odrywa się od brodawki, która jest w mieszku, po czym przesuwa się bliżej powierzchni skóry. Podczas katagenu wzrost włosa ulega zahamowaniu, ukrwienie brodawki maleje, opuszka stopniowo zanika, rogowacieje i przesuwa się w stronę naskórka. Zatrzymaniu ulega pigmentacja włosa. 
3. Faza ostatnia – telogen – to faza spoczynku mieszka włosowego. Czas jej trwania wynosi 2−4 miesięcy. Mieszek podczas tej fazy kurczy się. Zrogowaciały korzeń leży najbliżej powierzchni skóry, praktycznie przy ujściu gruczołu łojowego. Pod koniec fazy telogenu zaczyna tworzyć nową łodygę, zarazem wypychając tę starą. W tym czasie włos może wypaść samoistnie bądź w wyniku mycia lub czesania. Cykl się powtarza [7].

Rola hormonów w poporodowym wypadaniu włosów

Okres ciąży jest związany ze zmianami w profilu hormonalnym. Zmiany hormonalne są jednym z głównych czynników odpowiedzialnych za modyfikację cyklu włosowego, co warunkuje zaburzenia wzrostu włosów [1]. Podczas ciąży stężenie estrogenów jest znacznie podwyższone, dzięki czemu kobiece mieszki włosowe nie przechodzą w fazę katagenu. Obserwuje się wtedy zmniejszone wypadanie włosów, czego efektem jest zwiększona liczba włosów w ciąży. Kobiety będące w ciąży mają uczucie, że włosów jest więcej i są grubsze. Zmienia się również poziom lewotyroksyny, co ma niebagatelny wpływ na stan włosów sam w sobie i w korelacji z żeńskimi hormonami [8]. Zatem łysienie, które jest problemem kobiet w okresie poporodowym, to najczęściej łysienie typu telogenowego [2, 9, 10]. Wynika to bezpośrednio z faktu, że w czasie ciąży faza telogenowa jest opóźniona, w wyniku czego zmniejsza się liczba wypadających włosów. W drugim i trzecim kwartale ciąży tylko ok. 10% włosów skóry głowy jest w telogenie. 

Sytuacja zaczyna się zmieniać po porodzie. W pierwszych tygodniach po porodzie, kiedy stężenie estrogenów spada, cykle włosów zostają zsynchronizowane, kończąc się procesem telogenezy [11]. Wypadanie włosów rozpoczyna się w ciągu 2−3 miesięcy po narodzinach dziecka – dochodzi do gwałtownej utraty włosów, nawet do 20−30%. Warto uspokoić pacjentki, że wypadanie włosów po porodzie jest procesem całkowicie naturalnym – wypadają włosy, które z zasady powinny już wypaść podczas 9 miesięcy ciąży. 
Proces zwiększonego wypadania włosów zwykle trwa 6−24 tygodni, rzadko może utrzymywać się do 15 miesięcy [2].

Jak zaadresować problem wypadania włosów po ciąży?

Elementem dobrej praktyki lekarskiej jest poinformowanie pacjentki, że stabilizacja profilu hormonalnego po porodzie trwa do momentu zakończenia procesu karmienia piersią. W tym czasie kobiety częściej skarżą się na nadmierne przetłuszczanie się czy też łamliwość włosów. Laktacja wiąże się ze zwiększonym poziomem prolaktyny w organizmie. Należy poinformować pacjentkę, że stres również nasila produkcję tego hormonu − mamy więc do czynienia z błędnym kołem, do którego przerwania niezbędna jest eliminacja stresu. Wzmożona utrata włosów poza przyczynami hormonalnymi, może być jednocześnie wynikiem niedoborów witaminowych, makro- i mikroelementów oraz innych składników odżywczych. W tym czasie należy postawić na zbilansowaną dietę, szampony przeciw wypadaniu włosów z odżywkami oraz suplementy dedykowane matkom karmiącym – mamy wtedy pewność, że są skuteczne i bezpieczne. Po zakończeniu okresu karmienia piersią zalecana 3-miesięczna kuracja wspomagającą, w której stosuje się specjalne wcierki przyspieszające wzrost i hamujące wypadanie. Jeśli natomiast nadal brak jest efektu, zaleca się wykonanie panelu badań hormonalnych minimum po 3 miesiącach po odstawieniu dziecka od piersi i szukanie przyczyny głębiej. Oprócz hiperprolaktynemii przyczyną mogą być m.in. anemia (niedokrwistość), choroby tarczycy, które często uwidaczniają się pełnoobjawowo klinicznie właśnie po okresie porodu, zaburzenia wchłaniania żelaza czy witaminy B12 [12].

Kiedy skierować pacjentkę do lekarza dermatologa? Czynnikiem alarmującym i sugerującym udanie się do lekarza dermatologa jest bardzo duża utrata włosów, w której dochodzi do znacznego ich przerzedzenia lub pojawienia się objawów łysienia czy też dołączenia się innych zmian patologicznych skóry głowy, takich jak łupież czy łojotok. W takim przypadku wypadanie włosów może nie mieć związku ze zmianami połogowymi, lecz być wynikiem wielu chorób ogólnoustrojowych czy też chorób skóry.

Jak wzmocnić włosy?

Po pierwsze – podstawą powinna być wspominana już zbilansowana dieta. Idealna będzie dieta bogata w odpowiednie makro- i mikroelementy. Niezwykle istotna jest prawidłowa podaż witamin z grupy B. Z kolei takie produkty jak ryby, jaja i owoce morza, zawierają cynk, miedź i żelazo, które są niezbędne dla prawidłowego wzrostu włosów. Warto też zwrócić uwagę na produkty takie jak makaron, kasze i ryż. W ułożeniu właśnie diety nieoceniona może okazać się pomoc dietetyka. Należy też zastosować szampon i odżywkę przeznaczoną wyłącznie do włosów przerzedzonych, wypadających. Trzecią opcją są wcierki przy użyciu ampułek aptecznych z witaminami i mikroelementami, przeznaczone do włosów wypadających oraz podaż witamin i mikroelementów w postaci suplementów diety [12, 13]. 

Jeśli powyższe postępowanie nie przyniosło efektów i pacjentka jest chętna rozszerzyć terapię, to najlepszym posunięciem jest udanie się do dermatologa lub trychologa. Jedną z metod wspomagających terapię wypadania włosów są zabiegi mezoterapii igłowej skóry głowy z użyciem osocza bogatopłytkowego lub z zastosowaniem ampułek wielowitaminowych. Mezoterapia igłowa (z gr. mezo − pomiędzy, therapie leczyć) jest metodą niechirurgiczną, która polega na śródskórnym podaniu substancję czynnej. Substancją czynną może być specjalnie przygotowany koktajl witaminowy czy witaminowo-peptydowy lub osocze bogatopłytkowe uzyskane z własnej krwi pacjenta.

Mezoterapia igłowa stosowana jest w leczeniu łysienia androgenowego i łysienia telogenowego, gdzie za mechanizm działania uważa się powstrzymanie przechodzenia włosów w fazę telogenu, w której następuje ich wypadanie. W zależności od wielkości problemu lekarz ustala schemat leczenia. Czasami wystarczają 3−4 zabiegi z serii, wykonywane co ok. 3–4 tygodnie. W innych przypadkach należy wykonać cykl 8−10 zabiegów. W efekcie serii zabiegów odrastające włosy są grubsze i mocniejsze. Związki zawarte w koktajlu, czy osoczu bogatopłytkowym przyspieszają proces tworzenia się korzenia i łodygi włosa [14−16].

Podsumowanie

Problem wypadających włosów jest niewątpliwie dużym stresorem dla kobiety w okresie okołoporodowym, a jego zaadresowanie i przygotowanie pacjentki na tą okoliczność, powinno być postępowaniem standardowym w ramach dobrej praktyki lekarskiej. Pacjentka świadoma nie będzie zaskoczona tą zmianą. Co więcej, będzie mogła lepiej skoncentrować się na macierzyństwie. Tym bardziej, że problemy ze stanem włosów nie są jedynymi występującymi w okresie okołoporodowym. Inne możliwe problemy psychologiczno-fizyczne obserwowane w 1 miesiącu po porodzie to m.in. stany depresyjne, tkliwość sutków, dyskomfort w pochwie, zmęczenie, hemoroidy, słaby apetyt, zaparcia, zwiększone pocenie się, trądzik, drętwienie dłoni lub mrowienie, zawroty głowy, uderzenia gorąca [17].

Powrót do zdrowia po porodzie wymaga czasu, a zdrowie poporodowe wydaje się mieć wpływ zarówno na stan matki, jak i dziecka. Poruszenie problemu i zaoferowanie odpowiedniej pomocy może w znaczący sposób modyfikować stan zdrowia kobiet po porodzie.

Piśmiennictwo

1. Grover C., Khurana A. Telogen effluvium. Indian J Dermatol Venereol Leprol. 2013; 79 (5): 591-603.
2. Piérard G.E., Piérard-Franchimont C., Marks R., Elsner P. EEMCO guidance for the assessment of hair shedding and alopecia. Skin Pharmacology and Physiology 2004; 17: 98‑110.
3. Schneider M.R., Schmidt-Ullrich R., Paus R. The hair follicle as a dynamic miniorgan. Current Biology 2009; 19 (3): R132–R142.
4. Botchkarev V.A., Paus R. Molecular biology of hair morphogenesis: development and cycling. Journal of Experimental Zoology B 2003; 298 (1): 164–180.
5. Stenn K.S., Paus R. What controls hair follicle cycling? Experimental Dermatology 1999; 8 (4): 229–236.
6. Paus R., Arck P., Tiede S. (Neuro-)endocrinology of epithelial hair follicle stem cells. Molecular and Cellular Endocrinology 2008; 288 (1-2): 38–51.
7. Burgdorf W.H.C., Plewig G., Wolff H.H. i wsp. Dermatologia Braun-Falco. Czelej, Lublin 2017.
8. Pringle T. The relationship between thyroxine, oestradiol, and postnatal alopecia, with relevance to women’s health in general. Med Hypotheses 2000; 55 (5): 445−449.
9. Millikan L. Hirsutism, postpartum telogen effluvium, and male pattern alopecia. Journal of Cosmetic Dermatology 2006; 5 (1): 81–86.
10. Eastham J.H. Postpartum alopecia. The Annals of Pharmacotherapy 2001; 35 (2): 255–258.
11. Piérard-Franchimont C., Piérard G.E. Paroxismal reactions of the scalp. Revue Medicale de Liege 2004; 59: 180–185. 
12. Goluch-Koniuszy Z.S. Nutrition of women with hair loss problem during the period of menopause. Prz Menopauzalny 2016; 15 (1): 56–61.
13. Guo E.L., Katta R. Diet and hair loss: effects of nutrient deficiency and supplement use. Dermatol Pract Concept. 2017; 7 (1): 1–10.
14. Gentile P., Garcovich S., Bielli A. i wsp. The Effect of Platelet-Rich Plasma in Hair Regrowth: A Randomized Placebo-Controlled Trial. Stem Cells Transl Med 2015; 4 (11): 1317−1323.
15. Alves R., Grimalt R. Randomized Placebo-Controlled, Double-Blind, Half-Head Study to Assess the Efficacy of Platelet-Rich Plasma on the Treatment of Androgenetic Alopecia. Dermatol Surg 2016; 42 (4): 491−497.
16. Gupta A.K., Carviel J.L. Meta-analysis of efficacy of platelet-rich plasma therapy for androgenetic alopecia. J Dermatolog Treat. 2017; 28 (1): 55−58.
17. Gjerdingen D.K., Froberg D.G., Chaloner K.M. i wsp. Changes in women’s physical health during the first postpartum year. Arch Fam Med 1993; 2 (3): 277−283.