Dyspareunia u kobiet z endometriozą

Endometrioza a dyspareunia – Jak wpływa na życie seksualne kobiet?

Seksualność człowieka jest niezbywalnym aspektem jego kondycji zdrowotnej i stanowi atrybut każdego człowieka, niezależnie od wieku, rasy czy przynależności do grupy kobiet lub mężczyzn. Jednak aż u 10–15% kobiet w wieku reprodukcyjnym diagnozuje się endometriozę [1], której stwierdzane objawy mogą negatywnie wpłynąć na jakość całego życia, w tym szczególnie seksualnego. 

Endometrioza jest jedną z najczęściej występujących chorób ginekologicznych. Charakteryzuje się występowaniem błony śluzowej trzonu macicy poza jamą macicy, co w konsekwencji indukuje przewlekły stan zapalny. W zależności od umiejscowienia ognisk opisano kilka typów endometriozy. Trzy podstawowe to: 

• endometrioza otrzewnowa powierzchowna, 
• endometrioza jajnikowa, 
• endometrioza głęboko naciekająca. 

Na obraz kliniczny choroby składają się m.in. zmiany w jajnikach, jajowodach, otrzewnej, miednicy, więzadłach krzyżowo-macicznych (w 50–80% rozpoznawane podczas diagnostycznej interwencji laparoskopowej u kobiet z zespołem przewlekłego bólu w miednicy mniejszej), niepłodność, bolesne miesiączkowanie i dyspareunia [2]. 

Dyspareunia to zaburzenie seksualne charakteryzujące się występowaniem dolegliwości bólowych w obrębie narządu płciowego, odczuwanych przed stosunkiem płciowym, podczas stosunku lub bezpośrednio po nim. Występuje u 3–18% populacji kobiet na świecie. Wykazano, że wartość prognostyczna bolesnego współżycia seksualnego w rozpoznawaniu endometriozy wynosi ok. 40% [3, 4]. 

Interesujące wydaje się to, że procent kobiet odczuwających dolegliwości bólowe podczas stosunku seksualnego (88,7%) jest bliski procentowi kobiet niezgłaszających bólu podczas masturbacji (82%), co najprawdopodobniej wpływa na większą częstość wybierania tej aktywności seksualnej wśród grupy badanej w porównaniu do populacji ogólnej.

Rozwój współczesnej medycyny pozwala nam nie tylko na przywrócenie pacjentki do podstawowych funkcji życiowych, ale także na poprawę jakości życia w aspekcie psychofizycznym. Dlatego u kobiet chorujących na endometriozę oprócz prób leczenia niepłodności, leczenia laparoskopowego i farmakologicznego powinniśmy położyć większy nacisk na odczuwaną satysfakcję podczas stosunków seksualnych, które nigdy nie powinny wiązać się z dolegliwościami bólowymi. 

Cel badania

Głównym celem przeprowadzonego badania była analiza występowania bólu podczas stosunków seksualnych w grupie kobiet chorujących na endometriozę. W badaniu oceniano bezpośredni związek obniżenia satysfakcji seksualnej z doświadczanymi dolegliwościami bólowymi, które występują częściej w badanej populacji kobiet niż w populacji ogólnej. Jednocześnie badanie miało zweryfikować, które pozycje seksualne są odpowiedzialne za najintensywniejsze doznania bólowe.

Materiał i metody

Badanie przeprowadzono w formie kwestionariusza badawczego, a odpowiedzi zebrano od 238 badanych Polek, z czego 99,6% stanowiły kobiety od 18. do 50. roku życia. Kryterium włączenia do grupy badanej stanowiły: płeć żeńska, zdiagnozowana endometrioza, aktywne życie seksualne, zgoda na udział w badaniu i poprawne wypełnienie całości kwestionariusza. Główne pytania dotyczyły występowania dyspareunii oraz subiektywnej oceny nasilenia dolegliwości bólowych w wizualnej skali analogowej VAS. 

Wyniki

Wyniki przeprowadzonego badania wskazują, że bolesne stosunki dotyczą 88,7% kobiet w grupie badanej. Pacjentki z endometriozą podczas oceny nasilenia dolegliwości bólowych korzystały ze skali VAS oraz skali numerycznej. Aż 7,6% badanych oceniło swój ból podczas stosunku jako niemożliwy do wytrzymania, 16,4% jako bardzo silny, 35,7% jako silny, 24,8% jako umiarkowany, 7,6% jako łagodny i tylko 8% badanych odpowiedziało, że nie odczuwa bólu. 

Pozycja klasyczna

Pozycja klasyczna to pozycja seksualna, w której kobieta leży na plecach, mężczyzna leży na niej równolegle, twarzą zwrócony do jej twarzy. Bodźce dotykowe z pochwy i prącia są raczej mierne – głównie kontakt przedniej ściany pochwy z żołędzią członka [5]. 

Wyniki przeprowadzonych badań wskazują, że w pozycji klasycznej najmniej badanych kobiet odczuwa ból klasyfikowany jako nie do wytrzymania (5,5%).

Pozycja ta zajmuje drugie miejsce pod względem braku odczuwania dolegliwości bólowych. Prawie 50% respondentek oceniło odczuwany ból jako umiarkowany lub silny (ryc. 1). 

Pozycja kolankowo-łokciowa

W pozycji kolankowo-łokciowej kobieta klęczy, aby uda i łydki były ustawione do siebie pod kątem prostym. Kręgosłup jest wygięty w łuk, ręce podparte na łokciach, twarz między rękoma. Mężczyzna klęczy z tyłu, między jej rozwartymi kończynami dolnymi, trzymając ją rękoma za biodra lub w talii. W tym układzie żołądź ociera tylną ścianę pochwy – osie podłużne członka i pochwy krzyżują się. Przy maksymalnym skłonie kobiety nasada członka ociera się o spojenie łonowe i drażni łechtaczkę [5–8]. 

Pozycja ta zwykle wiąże się z głęboką penetracją, co może być prawdopodobną przyczyną tak dużej liczby odpowiedzi badanych kobiet, które oceniały doświadczany ból jako bardzo silny (29,8%) oraz ból nie do wytrzymania (28,2%). Za tak duży odsetek mocno nasilonych dolegliwości bólowych może również odpowiadać zdecydowanie mniejsza kontrola kobiety nad przebiegiem stosunku seksualnego (ryc. 2). 

Pozycja „woman on top”

Pozycja „woman on top” polega na tym, że mężczyzna leży na wznak z wyprostowanymi kończynami dolnymi, natomiast kobieta siedzi na nim, jej kończyny dolne zgięte w stawach kolanowych obejmują go z obu stron, podparte na stopach lub kolanach.

Kobieta wykonuje ruchy wahadłowe, zbliżając się i oddalając od klatki piersiowej mężczyzny. W pozycji „woman on top” aktywną stroną jest partnerka. Osie pochwy i członka są równoległe. Kobieta wykonuje ruchy w osi pochwy, ponadto może wykonywać ruchy poprzeczne i rotacyjne miednicą. Wskutek tych ruchów następuje intensywne ocieranie szyjki macicy o żołądź prącia [5–8]. 

Subiektywna ocena dolegliwości bólowych pośród badanych wykazywała się największą różnorodnością w tej pozycji. Intensywne drażnienie szyjki macicy przez prącie partnera jest możliwym powodem, dla którego w tej pozycji badane w 12,6% odczuwały najsilniejszy możliwy ból. Natomiast zdaniem autorek kontrola intensywności doznań przez kobietę podczas odbywanego stosunku wiąże się z tym, że 15,1% badanych w ogóle nie odczuwa bólu (ryc. 3).

Pozycja boczna tylna

W pozycji bocznej tylnej mężczyzna leży na boku, kończyny dolne ma lekko zgięte. Kobieta również leży na boku, plecami do partnera, odchylona od jego klatki piersiowej o mniej więcej 45°, kręgosłup jest wygięty w okolicy lędźwiowej, kończyny dolne zgięte w stawach kolanowych, przyciągnięte do klatki piersiowej, uda są skrzyżowane. Jeśli kobieta leży na boku, przylegając plecami do klatki piersiowej mężczyzny, istnieje duża rozbieżność w osi prącia i pochwy, przez co penis wchodzi do pochwy dość płytko i ociera się żołędzią o przednią ścianę, nie dotykając szyjki macicy [5]. Zarówno partnerka, jak i partner mogą być stroną aktywną w tej pozycji. 

Jest to pierwsza wskazywana przez respondentki pozycja seksualna, podczas której wolnych od dolegliwości bólowych jest 18,9% badanych, co może wynikać z płytkiej penetracji (ryc. 4).

Masturbacja

Masturbacja to pobudzanie własnych narządów płciowych w celu wywołania u siebie pobudzenia seksualnego. Masturbacja może się odbywać za pomocą dłoni lub różnorodnych akcesoriów, takich jak wibratory. Odbywa się ona bez udziału partnera lub przy jego biernym udziale [6–8]. Badania prof. Izdebskiego z 2017 r. wykazują, że w populacji ogólnej masturbuje się co czwarta kobieta w przedziale wiekowym 18–49 lat [9] – w grupie kobiet badanych masturbuje się 54,6%. Pośród kobiet masturbujących się w grupie badanej 82% nie odczuwa bólu. W grupie kobiet odczuwających dolegliwości bólowe podczas masturbacji prawie 11% zgłaszało je podczas stymulacji ręcznej, a 15% podczas używania gadżetów seksualnych. Część kobiet znajdowała się w obu grupach. 

Interesujące wydaje się to, że procent kobiet odczuwających dolegliwości bólowe podczas stosunku seksualnego (88,7%) jest bliski procentowi kobiet niezgłaszających bólu podczas masturbacji (82%),
co najprawdopodobniej wpływa na większą częstość wybierania tej aktywności seksualnej wśród grupy badanej w porównaniu do populacji ogólnej. 

Inne rodzaje aktywności seksualnej

Na pytanie dotyczące wyboru innych rodzajów aktywności seksualnej z powodu występującego dyskomfortu podczas stosunku penetracyjnego pochwy 45% ankietowanych wybrało jedną lub kilka opcji (seks oralny, analny, petting). Pośród nich seks oralny wybiera 74%, seks analny – 12%, petting, który definiuje się jako pieszczoty erotyczne bez stosunku płciowego – 56%. Spore zainteresowanie alternatywnymi do stosunku penetracyjnego pochwy rodzajami aktywności seksualnej może wskazywać na potrzebę stymulacji, która nie wywołuje tak silnego bólu jak stosunek penetracyjny pochwy u chorych na endometriozę [7, 8]. 

Orgazm i aktywność seksualna

Orgazm jest kulminacją podniecenia seksualnego i towarzyszącego mu uczucia zaspokojenia i rozkoszy, natomiast pragniemy podkreślić, że nie stanowi on jedynego wykładnika osobniczej satysfakcji seksualnej. Podczas orgazmu dochodzi do gwałtownego pobudzenia aktywności układu współczulnego, wzrostu ciśnienia tętniczego i przyspieszenia akcji serca, poszerzenia źrenic czy też napięcia i skurczu mięśni, które decydują o intensywności jego odczuwania [6]. Nawiązując do badania prof. Izdebskiego, wśród Polek orgazmu nigdy nie osiąga 1% kobiet [9]. W badanej grupie kobiet doświadczających dyspareunii jest to 12,6%. 

Na podstawie badania populacji Polek i Polaków w 2017 r. aktywnych seksualnie kobiet w ciągu ostatniego tygodnia jest 40% [9]. Wśród uczestniczek opisywanego badania było to 47%, z czego 1,7% odbywało stosunek codziennie, 23,5% – trzy–cztery razy w tygodniu, a 21,8% – raz w tygodniu. 93,7% ankietowanych deklaruje, że ma stałego partnera/partnerkę. Warto podkreślić, że tylko 36,1% uważa, że odbywana liczba stosunków seksualnych jest dla nich wystarczająca. 

Wsparcie specjalistów

Wspomniana niska świadomość kobiet z rozpoznaną endometriozą, a także leczących się ma odzwierciedlenie w częstotliwości szukania wsparcia u specjalistek/specjalistów w związku z dolegliwościami towarzyszącymi endometriozie [7, 8]. 75,6% respondentek nigdy nie korzystało z żadnej formy pomocy lub wsparcia. Najczęściej badane kierowały się do lekarki/lekarza rodzinnego. Badanie wskazuje, że ankietowane częściej niż z pomocy psychologa//seksuologa korzystały z grup wsparcia.

Endometrioza będąca w 88,7% źródłem dyspareunii w badanej grupie kobiet jest istotną przyczyną znacznego obniżenia satysfakcji z życia seksualnego. Porównując do populacji Polek, w której 16% jest zadowolonych z życia seksualnego w wysokim stopniu, uczestniczki tego badania deklarują tak wysokie zadowolenie w 7,9%. Znacznie niezadowolonych w populacji ogólnej kobiet w Polsce jest 7%, natomiast u kobiet chorujących na endometriozę biorących udział w badaniu jest 17,7%. 

Wnioski 

Jakość życia seksualnego u kobiet z rozpoznaną endometriozą, oceniana na podstawie skali VAS i skali numerycznej, nadal stanowi istotny problem z pogranicza dziedzin ginekologii i seksuologii. 

Endometrioza jest czynnikiem pogarszającym życie seksualne, a ból jest związany ze spadkiem satysfakcji seksualnej. 

Istnieje istotna potrzeba zwiększenia świadomości na temat patologicznego zjawiska, jakim jest ból podczas stosunków seksualnych, zarówno pośród całego personelu medycznego (nie ograniczając się tylko do specjalistów z zakresu ginekologii, położnictwa i seksuologii), jak i wśród samych pacjentek.

Piśmiennictwo 

1. Giudice L.C., Kao L.C. Endometriosis. Lancet 2004; 364 (9447): 1789–1799.
2. Lee H.J., Park Y.M., Jee B.Ch. et al. Various anatomic locations of surgically proven endometriosis: A single-center experience, Obstet Gynecol Sci 2015; 58 (1): 53–58.
3. Tayyeb M., Gupta V. Dyspareunia. StatPearls Publishing. Treasure Island (FL) 2021. 
4. Jarząbek-Bielecka G., Radomski D., Mizgier M. et al. Dyspareunia i bolesne miesiączki u kobiet z endometriozą – obserwacje kliniczne dotyczące zastosowania dienogestu. Curr Gynecol Oncol 2014; 12 (4): 271–277.
5. Wisłocka M. Sztuka kochania. Wydawnictwo Czarna Owca. 2002. 
6. Lew-Starowicz M., Lew-Starowicz Z., Skrzypulec-Plinta V. Seksuologia. PZWL. Warszawa 2017. 
7. Parveen P., Pinar O., Kathryn T. Endometriosis: Epidemiology, diagnosis and clinical management. Curr Obstet Gynecol Rep 2017; 6 (1): 34–41.
8. Goncharenko V., Bubnov R., Polivka J. Vaginal dryness: individualised patient profiles, risks and mitigating measures, EPMA J 2019; 10 (1): 73–79. 
9. Izdebski Z. Zdrowie i życie seksualne Polek i Polaków w wieku 18–49 lat w 2017 roku. Studium badawcze na tle przemian od 1997 roku. Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego. Warszawa 2020.